Korea Północna, oficjalnie Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna (KRLD), to jedno z najbardziej zamkniętych i tajemniczych państw na świecie. Jej historia, pełna dramatycznych zwrotów akcji, wpływa nie tylko na sytuację na Półwyspie Koreańskim, ale także na globalną politykę. Zrozumienie przeszłości Korei Północnej pozwala lepiej pojąć jej obecne działania, relacje międzynarodowe oraz codzienne życie jej obywateli.
Spis treści:
1945 – Koniec wojny, początek podziału
Rok 1945 zapisał się w dziejach Korei jako moment przełomowy. Zakończenie II wojny światowej oznaczało upadek Cesarstwa Japonii oraz koniec trwającej od 1910 okupacji japońskiej Korei. Kraj zatem odzyskał niepodległość, jednak nie był gotowy na samodzielne rządy. Brakowało mu bowiem politycznych struktur, mogących unieść ciężar zarządzania państwem.
Do tego Półwysep Koreański został bardzo szybko zdominowany przez przeciwne sobie idee polityczne. Północną część Półwyspu zajął bowiem ZSRR i szybko ustanowiono tam komunistyczną elitę rządzącą. Południe, zajęte przez wojska amerykańskie, zdominowane zaś było przez administrację prozachodnią, nastawioną na współpracę z USA.
Strefy wpływów i linia 38 równoleżnika
Kluczowym momentem dla historii Korei Północnej była decyzja podjęta w pośpiechu przez Departament Stanu USA w sierpniu 1945 roku. Amerykanie zaproponowali podział Półwyspu Koreańskiego wzdłuż 38 równoleżnika – z myślą o tymczasowym zarządzaniu krajem przez zwycięskie mocarstwa. Związek Radziecki przyjął ten układ bez większych oporów. Tym samym północna część Korei znalazła się pod wpływem Moskwy, a południowa pod wpływem Waszyngtonu. Choć początkowo zakładano, że okupacja będzie przejściowa i zakończy się wspólnymi wyborami ogólnokoreańskimi, bardzo szybko okazało się, że taki kompromis jest nierealny.
Napięcia między południem a północą stale rosły. W 1948 roku obie Koree ogłosiły niepodległość jako osobne państwa: na południu – Republika Korei (ROK), a na północy – Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna (KRLD). Od tego momentu historia Korei Północnej zaczyna toczyć się własnym, zupełnie odrębnym torem, zdominowanym przez rządy jednej dynastii.
1948–1953 – Powstanie KRLD i wojna koreańska
9 września 1948 roku, na północy Korei, proklamowano powstanie Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej (KRLD) z Kim Il-Sungiem na czele. Przywódca ten, do tej pory mało znany na politycznej scenie koreańskiej, wybrany został jako polityk lojalny wobec Moskwy. W latach 30. walczył z Japończykami w Mandżurii, skąd trafił do ZSRR. Po 1945 roku wrócił na Półwysep Koreański jako oficer Armii Czerwonej.
Nowo utworzone państwo szybko stało się krajem rządzonym przez jedną partię. Wprowadzono w nim duże zmiany: państwo przejęło fabryki, a ziemię odebrano bogatym właścicielom i przekazano rolnikom.
Powołano tzw. komitety ludowe, które miały zajmować się sprawami lokalnymi. W rzeczywistości jednak podlegały one Partii Pracy Korei – jedynej partii, która mogła legalnie działać. W tym samym czasie zaczęto prowadzić intensywną propagandę. Jej celem było wychowanie obywateli lojalnych wobec przywódcy i wierzących w ideę dżucze, czyli całkowitej niezależności od innych krajów.
Już w pierwszych latach funkcjonowania KRLD zauważalne były zalążki budowania ustroju opartego o kult jednostki. Kult, który niejako do dziś trwa i niezmiennie kojarzy się z północnokoreańską polityką.
Wojna koreańska i jej skutki
Podział Półwyspu był przez Kim Il-Sunga traktowany jako tymczasowy. Na początku 1950 roku przywódca z północy uzyskał wsparcie zarówno Józefa Stalina, jak i Mao Zedonga do rozpoczęcia ataku na południe. Ataku, który zdaniem północnokoreańskiego przywódcy, szybko pozwoli mu podporządkować sobie cały Półwysep.
25 czerwca 1950 roku wojska północnokoreańskie przekroczyły 38 równoleżnik i zaatakowały Seul. Początkowo ofensywa KRLD była skuteczna: północ zdołała opanować znaczną część terytorium południa w ciągu kilku tygodni. Jednak interwencja sił ONZ pod wodzą generała MacArthura – w tym przede wszystkim wojsk amerykańskich – odwróciła losy wojny.
Wojna koreańska trwała ponad trzy lata – zakończyła się 27 lipca 1953 roku podpisaniem rozejmu w Panmundżomie. Porozumienie nie oznaczało pokoju – nie zawarto traktatu pokojowego, a obie Koree pozostały formalnie w stanie wojny, który trwa do dziś.
Konflikt miał katastrofalne skutki. Zginęło około 3 milionów ludzi, a duże miasta – w tym Seul i Pjongjang – zostały niemal doszczętnie zniszczone. Gospodarki obu Korei zostały cofnięte o dekady, a trauma wojny na stałe zapisała się w świadomości narodowej. W KRLD skutki wojny posłużyły do wzmocnienia władzy Kim Il-Sunga, który przedstawił siebie jako „Zwycięskiego Wodza” i obrońcę narodu przed imperializmem. Rozpoczął się — już teraz pełną parą — proces budowy państwa totalitarnego, w którym lojalność wobec przywódcy i partii stała się najwyższym obowiązkiem obywatela.
1953–1994 – Rządy Kim Il-Sunga
Po zakończeniu wojny koreańskiej Kim Il-Sung nie tylko utrzymał władzę, ale zaczął systematycznie przekształcać ją w formę absolutną. Korzystając z autorytetu zwycięzcy i „ojca narodu”, przystąpił do stopniowego eliminowania konkurentów politycznych – zarówno tych związanych z ruchem komunistycznym w Mandżurii, jak i tych, którzy przybyli z ZSRR lub Chin. W połowie lat 50. praktycznie wszystkie frakcje wewnątrz Partii Pracy Korei zostały podporządkowane Kimowi lub fizycznie zlikwidowane.
Na tym etapie zarysowuje się jeden z najbardziej charakterystycznych elementów historii Korei Północnej – kult jednostki. Kim Il-Sunga nazywano „Wielkim Wodzem” (Suryŏng), ojcem narodu, a jego portrety były obowiązkowo obecne we wszystkich domach, szkołach i urzędach. Jego biografia była mityzowana. Przedstawiano go jako genialnego stratega, myśliciela i wybawcę Korei, choć wiele faktów z jego życiorysu zostało celowo zafałszowanych.
Ideologia Dżucze
W latach 60. reżim północnokoreański ogłosił oficjalną ideologię państwową – dżucze (주체, Juche). To unikalna doktryna polityczna, która – przynajmniej w warstwie deklaratywnej – miała na celu zapewnienie Korei pełnej niezależności od wpływów zewnętrznych. W praktyce dżucze służyła umocnieniu władzy jednej osoby i usprawiedliwieniu izolacji kraju. Jak pisze Dae-Sook Suh w pracy Kim Il Sung: The North Korean Leader, dżucze stała się narzędziem nie tyle emancypacji narodowej, ile całkowitej kontroli nad obywatelami.
System ten był oparty na trzech filarach:
- Politycznej niezależności (od Zachodu i Chin),
- Samowystarczalności gospodarczej,
- Samodzielnej obronie militarnej.
Choć Korea Północna nadal korzystała z dużej pomocy ZSRR i Chin, idea dżucze mocno zakorzeniła się w społeczeństwie i stała się podstawą narodowej tożsamości.
Izolacja i próby industrializacji Korei Północnej
Lata 50. i 60. były okresem intensywnej odbudowy i rozwoju gospodarczego w Korei Północnej. W przeciwieństwie do południa, które zmagało się z niestabilnością i ubóstwem, północ miała dostęp do pomocy radzieckiej i chińskiej. Dzięki temu Pjongjang zdołał zbudować relatywnie silny przemysł ciężki – stalownie, kopalnie węgla, zakłady chemiczne. W latach 60. dochód na mieszkańca w Korei Północnej był wyższy niż w Korei Południowej.
Armia Korei Północnej była stale rozbudowywana. Władze mocno trzymały się zasady, że kraj powinien samodzielnie się bronić. Obowiązkowa służba wojskowa i wojskowa propaganda stały się ważnym elementem wychowania młodych ludzi. Ocenia się, że w tamtym czasie aż 25% budżetu państwa trafiało na wojsko.
Na zewnątrz Korea Północna udawała, że trzyma się z dala od światowych sojuszy. Nie dołączyła do Układu Warszawskiego ani innych bloków wojskowych. W rzeczywistości jednak aktywnie działała w krajach Afryki, Azji i Bliskiego Wschodu. Wspierała tamtejsze rządy i ruchy rewolucyjne – szkoliła partyzantów i udzielała pomocy gospodarczej. Wszystko to działo się pod hasłem wspólnej walki z zachodnim imperializmem.
Wewnątrz kraju trwała pełna kontrola społeczeństwa. Każdy obywatel był przypisany do jednego z 51 „podsystemów społeczno-politycznych”, klasyfikujących lojalność wobec władzy. System ten (znany jako songbun) decydował o tym, kto ma dostęp do wykształcenia, pracy, służby zdrowia – a kto nie.
Korea Północna — pierwsze problemy
Początkowy rozwój kraju nie trwał jednak długo. Już od lat 70. zaczęły ujawniać się ograniczenia modelu gospodarki planowej. Produkcja przestała nadążać za potrzebami ludności, pojawiły się pierwsze niedobory, a technologia – oparta głównie na wzorcach radzieckich – zaczęła się starzeć. W dodatku dążenie do samowystarczalności uniemożliwiało integrację z handlem międzynarodowym, a zamknięcie granic pozbawiało państwo dostępu do nowoczesnych technologii.
1994–2011 – Rządy Kim Dzong Ila: kryzys i głód
Po śmierci Kim Il-Sunga w 1994 roku świat obserwował z niepokojem, jak Korea Północna poradzi sobie z przejęciem władzy przez jego syna – Kim Dzong Ila. Był to pierwszy przypadek dziedziczenia władzy w świecie komunistycznym, gdzie zasady ideologiczne (przynajmniej w teorii) odrzucały nepotyzm. Jednak proces sukcesji został przygotowany z wyprzedzeniem – od lat 80. Kim Dzong Il był systematycznie wprowadzany na najwyższe szczeble władzy, m.in. kierując propagandą, wojskiem oraz aparatem bezpieczeństwa.
Klęska głodu lat 90. i międzynarodowa izolacja
Początek rządów Kim Dzong Ila przypadł na jeden z najtragiczniejszych okresów w dziejach Korei Północnej. Po upadku ZSRR i zakończeniu zimnej wojny w 1991 roku KRLD została niemal całkowicie odcięta od dotychczasowych źródeł pomocy gospodarczej, technologicznej i paliwowej. Szybko zaczęły pojawiać się poważne niedobory energii, masowe przerwy w dostawach prądu i załamanie transportu.
W latach 1995–1997 Korea Północna zmagała się z ogromnymi powodziami. Zniszczyły one duże obszary upraw ryżu i kukurydzy – podstawowych produktów żywnościowych w kraju. Ponieważ państwo działało według planu centralnego i rozdzielało jedzenie przez specjalny system (tzw. system PDS), brak zapasów szybko doprowadził do poważnego kryzysu. W efekcie wybuchła fala głodu. Według szacunków ONZ, organizacji pomocowych i koreańskich uciekinierów, mogło wtedy umrzeć od 600 tysięcy do nawet 2 milionów osób.
Władze północnokoreańskie długo zaprzeczały istnieniu problemu. Dopiero w 1996 roku KRLD oficjalnie poprosiła o pomoc humanitarną, którą dostarczyły m.in. USA, Korea Południowa, Japonia i organizacje międzynarodowe. Jednak dystrybucja pomocy była ściśle kontrolowana przez reżim i często wykorzystywana jako element nacisku politycznego.
Co ważne, klęska głodu doprowadziła do poważnych, choć początkowo niezauważalnych zmian społecznych. Wobec nieskuteczności państwa, obywatele zaczęli szukać alternatywnych źródeł utrzymania. Tak powstały zalążki nielegalnych rynków lokalnych (jangmadang), które z czasem stały się podstawowym elementem życia ekonomicznego w KRLD.
Polityka zagraniczna Korei Północnej za Kim Dzong-Ila i rola broni atomowej
Korea Północna raz starała się prowadzić rozmowy, a innym razem zachowywała się wrogo wobec Korei Południowej i krajów Zachodu. Prowadzono tzw. rozmowy sześciostronne, w których brały udział USA, Chiny, Rosja, Japonia, Korea Południowa i Korea Północna. Przez pewien czas relacje z Seulem poprawiły się – była to tzw. polityka słońca. Jednocześnie dochodziło jednak do napięć. Przykładami są ostrzał południowokoreańskiej wyspy Yeonpyeong oraz zatopienie okrętu Cheonan.
Równolegle, Kim Dzong Il rozpoczął prace nad rozwojem programu nuklearnego. W 2003 roku KRLD wycofała się z Układu o Nierozprzestrzenianiu Broni Jądrowej (NPT), a trzy lata później przeprowadziła pierwszą próbę nuklearną. Program atomowy stał się głównym narzędziem negocjacyjnym Pjongjangu – zarazem elementem zastraszania przeciwników i formą zabezpieczenia reżimu przed interwencją z zewnątrz.
Kim Dzong Un i XXI wiek w historii Korei Północnej
W grudniu 2011 roku, po śmierci Kim Dzong Ila, władzę w Korei Północnej przejął jego najmłodszy syn – Kim Dzong Un. Miał zaledwie 27 lub 28 lat (dokładna data jego urodzenia jest nieznana), co wzbudziło wiele spekulacji na temat jego przygotowania do roli przywódcy. W pierwszych miesiącach po objęciu władzy media światowe zastanawiały się, czy utrzyma on reżim, czy może zdecyduje się na zmiany.
Rzeczywistość pokazała jednak, że Kim Dzong Un od samego początku dążył do umocnienia osobistej władzy i kontynuacji polityki ojca i dziadka. Równocześnie nowy lider wprowadził subtelne zmiany w stylu sprawowania władzy. Wizerunkowo nawiązywał do Kim Il Sunga: pojawiał się wśród ludzi, odwiedzał fabryki i szkoły, śmiał się publicznie. To miało wzbudzić nostalgię za okresem rzekomej świetności państwa i ugruntować jego pozycję jako naturalnego spadkobiercy „wielkiego rodu Kimów”.
Polityka zagraniczna i spotkania z Zachodem
Kim Dzong Un bardzo szybko pokazał, że jego rządy nie będą mniej konfrontacyjne niż te jego ojca. W ciągu pierwszych lat przeprowadził trzy testy nuklearne (w 2013, 2016 i 2017 roku), a także liczne próby rakiet balistycznych, w tym międzykontynentalnych, które – według Pentagonu – były w stanie dosięgnąć terytorium Stanów Zjednoczonych.
W 2018 roku nastąpił jednak zaskakujący zwrot. Kim Dzong Un rozpoczął ofensywę dyplomatyczną, spotykając się najpierw z prezydentem Korei Południowej Moon Jae-inem, a następnie – aż trzykrotnie – z Donaldem Trumpem. Były to pierwsze w historii bezpośrednie rozmowy przywódców USA i KRLD. Spotkania w Singapurze, Hanoi i w strefie zdemilitaryzowanej (DMZ) miały historyczny charakter, ale nie przyniosły żadnych trwałych rezultatów.
W tym samym czasie, relacje z Chinami również uległy istotnemu ociepleniu. Kim spotykał się kilkakrotnie z Xi Jinpingiem, co miało na celu nie tylko wzmocnienie pozycji wobec USA, ale też zapewnienie sobie bufora wsparcia w razie ewentualnych turbulencji politycznych.
Korea Północna dziś: kraj zamknięty, ale obserwowany
W drugiej dekadzie XXI wieku Korea Północna pozostaje jednym z najbardziej zamkniętych państw na świecie – choć świat coraz uważniej ją obserwuje. Reżim kontroluje życie obywateli z niemal totalną skutecznością: obowiązuje pełna cenzura, zakaz podróżowania, wszechobecny nadzór, a także brutalne represje wobec krytyków.
Od 2020 roku kraj dodatkowo niemal całkowicie odciął się od świata pod pretekstem walki z pandemią COVID-19. Granice zostały zamknięte, nawet dla handlu z Chinami, co pogłębiło już i tak trudną sytuację gospodarczą. Według szacunków ONZ i organizacji pozarządowych problem niedożywienia znów dotyczy milionów obywateli.
Mimo trudnej sytuacji władza w Korei Północnej nadal się utrzymuje. Pomaga w tym silna propaganda, która nieustannie pokazuje Kim Dzong Una jako silnego i sprawiedliwego przywódcę.
W szkołach w Korei Północnej, mediach i w przestrzeni publicznej dominuje przekaz o ciągłym zagrożeniu ze strony „wrogich” państw. Każdy kontakt ze światem zewnętrznym uznawany jest za niebezpieczny i mogący zaszkodzić krajowej ideologii.
Zapisz się na bezpłatną lekcję próbną języka koreańskiego w szkole Kierunek Wschód
Jeśli fascynuje Cię historia i kultura Korei Północnej – a może i całego Półwyspu Koreańskiego – nauka języka koreańskiego będzie doskonałym krokiem, by lepiej zrozumieć ten wyjątkowy region. W szkole językowej Kierunek Wschód zapraszamy Cię do udziału w bezpłatnej lekcji próbnej online.
Nasze zajęcia prowadzone są przez doświadczonych koreanistów, którzy nie tylko świetnie znają język, ale również potrafią w ciekawy sposób przybliżać kontekst kulturowy i polityczny. Oferujemy szeroki wybór grup – zarówno dla zupełnie początkujących, jak i dla osób na wyższych poziomach zaawansowania.
Intensywne i angażujące lekcje opierają się na sprawdzonych materiałach, a nasza szybka i profesjonalna obsługa klienta z przyjemnością odpowie na wszystkie Twoje pytania. Przekonaj się, że nauka koreańskiego może być skuteczna i inspirująca – już od pierwszego spotkania!
