ARABSKI JAKO JĘZYK OJCZYSTY
Język arabski jest oficjalnym językiem 22 krajów należących do Ligi Arabskiej, zwanych potocznie krajami arabskimi. Arabskość sama w sobie definiowana jest na podstawie pochodzenia etnicznego mieszkańców (nie należy jednak zapominać, że kraje arabskie nie są jednolite pod tym względem – zamieszkują je również inne grupy etniczne, np. Berberzy w krajach Afryki Północnej), języka ojczystego oraz poczucia tożsamości narodowej. Szacuje się, że dla ponad 200 milionów mieszkańców tego regionu, rozciągającego się od Zatoki Perskiej, poprzez Bliski Wschód, aż po Afrykę Północną, arabski jest językiem ojczystym. Używają go także członkowie licznych diaspor arabskich na całym świecie.
PAŃSTWA ARABSKIE
W skład Ligi Arabskiej wchodzą: Jordania, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Bahrajn, Tunezja, Algieria, Dżibuti, Arabia Saudyjska, Sudan, Syria, Somalia, Irak, Oman, Palestyna, Katar, Komory, Kuwejt, Liban, Libia, Egipt, Maroko, Mauretania i Jemen. W niektórych z tych krajów arabski jest tylko jednym z języków urzędowych – na przykład na Komorach innymi oficjalnymi językami są francuski i komoryjski, w Somalii – somalijski, a w Maroku i Algierii – berberski. Oznacza to, że arabski – pomimo bycia językiem urzędowym, powszechnie znanym i używanym – może być dla części społeczeństwa tych krajów (Berberów, Somalijczyków) językiem drugim.
Arabski – oficjalny język urzędowy państw Ligi Arabskiej – różni się od arabskiego używanego przez Arabów w nieformalnej komunikacji codziennej. Oznacza to, że standardowy język arabski nie jest tak naprawdę językiem ojczystym żadnego Araba. Tę rolę pełnią dialekty, niemające w krajach arabskich statusu języka. Geograficznie grupy dialektów nie pokrywają się z granicami krajów, dlatego nie można powiedzieć, że całe społeczeństwo jednego kraju posługuje się jednym i tym samym dialektem. Mówiąc ogólnikowo o dialekcie danego kraju, mamy zazwyczaj na myśli odmianę języka, używaną w stolicy. Jeśli więc uczymy się np. dialektu egipskiego, to w rzeczywistości skupiamy się na normach językowych przyjętych w Kairze.
Zarówno standardowy język arabski, jak i jego dialekty, są nauczane jako język obcy (języki obce) na uczelniach wyższych na całym świecie.
ARABSKOJĘZYCZNE DIASPORY W EUROPIE I AMERYCE PÓŁNOCNEJ
Język arabski, a dokładniej jego dialekty, używane są przez członków licznych diaspor arabskojęzycznych na całym świecie. Największa w Europie Zachodniej społeczność arabskojęzyczna (ok. 6 mln), wywodząca się przede wszystkim z krajów Afryki Północnej, znajduje się we Francji. Liczne W Turcji mieszka obecnie ok. 4 mln Arabów, natomiast w USA 3,7 mln. Członkowie diaspor używają w komunikacji między sobą języka mówionego – dialektów. W zależności od stopnia asymilacji oraz integracji z lokalną społecznością, znajomość języka rodziców i dziadków może ulec pogorszeniu w kolejnych pokoleniach. Osoby urodzone już na emigracji często posługują się sprawniej i chętniej językiem używanym na co dzień w szkole, pracy, ze znajomymi – czyli językiem kraju, w którym mieszkają. Język rodziców – w tym przypadku jeden z dialektów języka arabskiego – służy im głównie do komunikacji ze starszą częścią rodziny, wśród której znajomość języka lokalnego nie została przeważnie wystarczająco dobrze opanowana.
Znajomość standardowego języka arabskiego praktycznie nie występuje wśród przedstawicieli drugiego i trzeciego pokolenia imigrantów arabskich w Europie czy też USA. Współczesna literacka odmiana języka, nauczana w krajach arabskich na etapie szkolnym, w szkołach europejskich oraz amerykańskich występuje niezwykle rzadko.
JĘZYK ISLAMU
Arabski jest również językiem islamu, jednej z trzech, obok judaizmu i chrześcijaństwa, wielkich religii monoteistycznych. Ponieważ granice świata arabskiego nie do końca pokrywają się z granicami świata muzułmańskiego, nie każdy muzułmanin jest także rodzimym nosicielem języka arabskiego. Klasyczny język arabski pozostaje jednak w centrum życia religijnego jako język liturgiczny i jako taki może być nauczany w działających przy meczetach szkółkach koranicznych, a także na lekcjach religii muzułmańskiej w szkole. Elementy słownictwa arabskiego, zarówno związanego z religią, jak i codziennego, odnajdziemy w wielu językach niespokrewnionych z arabskim, np. perskim, tureckim i innych językach turkijskich oraz w językach kaukaskich, np. czeczeńskim. Używa się ich również w tradycji tatarów polskich, do opisu obrzędów religijnych.
WYSPY JĘZYKOWE
Ciekawym zjawiskiem są tzw. wyspy językowe, czyli niewielkie obszary, na których występuje język niespokrewniony z językiem danego kraju. Do tworzenia się wysp językowych dochodziło na skutek osiedlania się obcych grup etnicznych, które przez lata, a nawet stulecia, opierały się asymilacji z otoczeniem. Dzięki temu zachowały nie tylko oddzielną kulturę i obyczaje, ale i język, który jednak po latach w izolacji rozwinął się w inną stronę, niż w miejscu, z którego się wywodzi. Przykładami arabskich wysp językowych mogą być cypryjski arabski, używany w niewielkiej wspólnocie maronickiej na Północnym Cyprze oraz grupa dialektów centralno-azjatyckich, używanych w Iranie, Uzbekistanie oraz Tadżykistanie. Współcześnie użycie arabskiego wśród wymienionych społeczności pochodzenia arabskiego spada. Jest to spowodowane emigracją młodego pokolenia do większych miast, gdzie użycie rodzimego dialektu – na skutek braku kontaktu z jego użytkownikami – bardzo szybko zanika, a także stopniową asymilacją z językiem otaczającym, do czego bardzo przyczyniła się postępująca globalizacja. Dialekty występujące na wyspach językowych zachowały się wyłącznie jako języki mówione, nie były i nie są nauczane w szkołach.
MALTA
Język maltański, jeden z 24 oficjalnych języków Unii Europejskiej, jest jedynym występującym w Europie językiem semickim i jedynym dialektem arabskiego, mającym status języka narodowego. Posługuje się nim łącznie ok. pół miliona osób, z czego zdecydowaną większość stanowią mieszkańcy Malty. Pod względem budowy język maltański najbardziej przypomina dialekt miasta Tunis. Odłączenie się maltańskiego od arabskiego datuje się na XIII w. Tak długi rozwój języka w izolacji przyczynił się do zaniku np. takiej cechy, jak udźwięcznienie spółgłoski na końcu wyrazu, typowe dla arabskiego. W alfabecie maltańskim występują fonemy niespotykane w standardowym arabskim, takie jak /g/, /č/, /v/, /p/. Do jego zapisu używa się specjalnie do tego celu przystosowanego alfabetu łacińskiego. Znajdziemy w nim mnóstwo zapożyczeń zarówno z włoskiego, jak i angielskiego, nie tylko w postaci pojedynczych słów, ale również włoskich oraz angielskich czasowników odmienionych na wzór maltański – np. włoski czasownik pittore („malować”) występuje w maltańskim w trzech klasach czasownika – II pitter, V tpitter, VII inpitter. Niektóre czasowniki, np. „drukować” występują w dwóch wersjach, zapożyczonych z angielskiego (print → [jien] nipprintja „[ja] drukuję”) oraz włoskiego (stampare → [jien] nistampa).
