Hebrajski, kojarzony z odległym, egzotycznym Orientem, należy do rodziny języków semickich, czyli tych, wśród których znajduje się również arabski czy aramejski. Tak jak one odznacza się gardłową wymową i zupełnie odmiennym od łacińskiego alfabetem, przez co w początkowej fazie nauki nierzadko stanowi wyzwanie. Jednak opanowanie niniejszych umiejętności to jeden z najtrudniejszych etapów do zaliczenia, bowiem, jak się później okazuje, sam mechanizm funkcjonowania języka jest równie prosty, co logiczny.
Z tego powodu lubię porównywać odkrywanie hebrajskiego do rozpakowywania worka pełnego niespodzianek, które na pierwszy rzut oka wydają się pochodzić z różnych kolekcji, lecz im więcej ich wyjmujemy, tym wyraźniej dostrzegamy podobieństwo między nimi. W końcu okazuje się, że są elementami tej samej układanki stanowiącej spójną całość. Za niniejszy stan rzeczy odpowiadają poszczególne fazy rozwojowe języka, w czasie których ten intensywnie się zmieniał. Zapraszam na krótki przegląd tych najważniejszych okresów kształtowania się hebrajskiego, mających na niego kluczowy wpływ.
Z biblijnym do synagogi, z misznaickim po ziemniaki
Jednym z pierwszych etapów rozwoju języka, datowanym na tysiąclecia przed naszą erą, jest okres biblijny. Hebrajski uznawano wtedy za mowę sakralną, tzw. laszon ha-kodesz, dlatego posługiwano się nim wyłącznie w celu odprawiania liturgii, modlenia się lub czytania świętych ksiąg. Z tego powodu główną rolę języka komunikacji obiegowej pełnił aramejski.
Z czasem wykształciła się kolejna odmiana hebrajskiego, mianowicie hebrajski misznaicki, który odznaczał się mniej sakralnym charakterem od swojego biblijnego pobratymca. Dzięki temu użycie misznaickiego wynoszono poza mury synagogalne, rozmawiając podczas zakupów na targu u Abrahama czy gawędząc o życiu z mieszkającym po sąsiedzku Mordechajem.
Ja tu piszę o pustyni, a ty nagle chcesz rozmawiać
W dalszym stadium rozwoju języka wyróżnia się hebrajski średniowieczny. Wówczas na alfabet hebrajski składający się z samych spółgłosek nałożono siatkę samogłoskową w postaci znaków diaktrytycznych (kropek i kresek zapisywanych pod literami, obok nich lub nad nimi). W ten sposób rozwiązano problemy z odczytywaniem tych wyrazów, których wymowa była dotąd nieoczywista. Można to prześledzić na przykładzie homonimów zapisanych poniżej. Oba składają się z identycznie brzmiących spółgłosek:
- מדבר
wymowa spółgłoskowa: M-D-B-R
- מדבר
wymowa spółgłoskowa: M-D-B-R
Jednakże, jeśli wyrazy zostaną przyodziane w odpowiedni dla siebie komplet znaków samogłoskowych, okaże się, że różnią się między sobą zarówno na poziomie wymowy, jak i znaczenia:
- מִדְבָּר
wymowa z samogłoskami: M-i-D-B-a-R (midbar)
znaczenie: pustynia
- מְדַבֵּר
wymowa z samogłoskami: M-e-D-a-B-e-R (medaber)
znaczenie: rozmawia, rozmawiam
Ponadto, w okresie hebrajskiego średniowiecznego, skodyfikowano również znaki akcentowe, dzięki czemu możliwym stało się bezbłędne odczytywanie tych słów, w przypadku których właściwe akcentowanie wpływało na ich desygnat. Doskonale obrazuje to przypadek rzeczownika bira. W zależności od tego, czy położymy akcent na pierwszą, czy na drugą sylabę, przybierze on znaczenie „piwo” albo „stolica”.
Współcześnie
W XIX wieku nastąpiło wskrzeszenie hebrajskiego jako sposobu komunikacji powszechnej, a więc wykraczającego poza ramy modlitewno-biblijne czy transkrybenckie. Za upowszechnienie oraz znormalizowanie niniejszej funkcji języka odpowiada Eliezera Ben Jehuda, a od 1884 roku wszelkie zmiany zachodzące w obrębie hebrajskiego rewiduje, wprowadza i aktualizuje Akademia Języka Hebrajskiego. Wraz z rozkwitem technologii, ciało językowe dorobiło się własnego kącika internetowego, przy pomocy którego rozwiewa na co dzień wszelkiej maści wątpliwości dotyczące hebrajskiego.
Chociaż obecnie hebrajski pod wieloma względami nie przypomina już swoich niegdysiejszych odmian, niejedno z zagadnień funkcjonujących w obrębie jego współczesnej wersji tłumaczy się poprzez sięganie do spuścizny okresu biblijnego, misznaickiego czy średniowiecznego, skąd poszczególne składowe gramatyki brały swoje źródło.
