Zatoka Perska, rozciągająca się między Iranem a Półwyspem Arabskim, od lat jest przedmiotem sporu dotyczącego jej nazewnictwa. Podczas gdy większość świata używa terminu „Zatoka Perska”, Arabowie często preferują nazwę „Zatoka Arabska”. Ten artykuł przybliża genezę obu nazw, analizuje argumenty obu stron oraz omawia implikacje tego sporu w kontekście językowym i kulturowym.
Spis treści:
Skąd wzięła się nazwa „Zatoka Perska”?
Nazwy geograficzne, choć często traktowane jako coś oczywistego, zazwyczaj mają długą i ciekawą historię. Tak właśnie jest w przypadku określenia „Zatoka Perska”, które funkcjonuje w języku międzynarodowym od tysięcy lat. Wbrew współczesnym kontrowersjom, termin ten nie został narzucony przez Zachód czy przez nowoczesne instytucje – jego źródła sięgają czasów starożytnych imperiów.
Jednym z pierwszych udokumentowanych użyć tego określenia pojawia się u greckich geografów, takich jak Ptolemeusz i Strabon, którzy już w starożytności posługiwali się łacińskim terminem Sinus Persicus (czyli dosłownie: „Zatoka Perska”). To właśnie z ich dzieł korzystali późniejsi kartografowie i odkrywcy, którzy odtwarzali mapy regionu w średniowiecznej i renesansowej Europie. Także w klasycznych dziełach rzymskich i bizantyjskich zachowało się to nazewnictwo jako standard.
Co ciekawe, również średniowieczni uczeni i podróżnicy z obszaru świata arabskiego – w tym Al-Idrisi – używali tej samej nazwy. Dla nich podobnie jak dla ich grecko-rzymskich poprzedników, region ten jednoznacznie kojarzył się z Persją, czyli dzisiejszym Iranem, który przez wieki dominował kulturowo i politycznie nad tym terytorium. W arabskich źródłach z epoki często pojawia się określenie „al-Khalij al-Fārisi” – czyli właśnie „Zatoka Perska”.
Warto podkreślić, że to właśnie Iran – jako historyczna Persja – przez stulecia kontrolował większość wybrzeża tego akwenu oraz prowadził ożywione kontakty handlowe, polityczne i militarne przez jego wody. Persowie nie tylko zamieszkiwali te tereny, ale także nadali im strukturę administracyjną i kulturową. Trudno więc się dziwić, że ich dziedzictwo znalazło odzwierciedlenie również w nazwie tego ważnego punktu na mapie.
Z czasem określenie „Zatoka Perska” zostało zaadaptowane przez Europejczyków i zaczęło funkcjonować w językach takich jak angielski (Persian Gulf), francuski (Golfe Persique) czy niemiecki (Persischer Golf). Pojawiało się ono nie tylko na mapach, ale również w oficjalnych dokumentach dyplomatycznych i akademickich. Ta wersja nazwy przetrwała kolejne epoki, rewolucje i konflikty – aż do XX wieku, gdy pojawiły się próby jej zmiany.
Dziś wiele osób może sądzić, że „Zatoka Perska” to nazwa narzucona z zewnątrz – jednak rzeczywistość historyczna pokazuje coś zupełnie odwrotnego. To właśnie ta nazwa, obecna zarówno w kulturze europejskiej, jak i arabskiej, przez setki lat była jedynym obowiązującym określeniem tego regionu. Dopiero w drugiej połowie XX wieku pojawiła się alternatywna propozycja – „Zatoka Arabska” – która wywołała trwającą do dziś debatę.
„Zatoka Perska” w dokumentach ONZ i standardach międzynarodowych
Międzynarodowe organizacje, takie jak ONZ, oficjalnie używają nazwy „Zatoka Perska”. W ich dokumentach zaznacza się, że należy posługiwać się pełnym określeniem, a nie samym słowem „Zatoka”, ponieważ może to prowadzić do niejasności.
Podobne stanowisko zajmuje Międzynarodowa Organizacja Hydrograficzna, która również stosuje nazwę „Zatoka Perska” w swoich publikacjach. To pokazuje, że większość świata uznaje właśnie tę wersję za właściwą.
Geneza nazwy „Zatoka Arabska”
Choć nazwa „Zatoka Perska” dominuje w dokumentach historycznych i międzynarodowych standardach, w XX wieku coraz częściej zaczęto słyszeć alternatywne określenie: „Zatoka Arabska”. Skąd się ono wzięło i dlaczego wzbudza tak duże emocje?
Zwolennicy tej nazwy, głównie wśród państw Półwyspu Arabskiego, argumentują, że większość linii brzegowej akwenu należy dziś do krajów arabskich, takich jak Arabia Saudyjska, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Katar, Bahrajn, Kuwejt czy Oman. Z ich punktu widzenia logiczne wydaje się więc, że nazwa powinna odzwierciedlać aktualny układ geopolityczny, a nie dziedzictwo jednego tylko kraju – Iranu.
Kolejny istotny argument dotyczy tożsamości. Promowanie nazwy „Zatoka Arabska” to dla wielu Arabów wyraz symbolicznej niezależności od wpływów irańskich, ale też – szerzej – od historycznych zaszłości kolonialnych. Chodzi tu nie tylko o spór z konkretnym państwem, ale o budowanie własnej narracji regionalnej, w której świat arabski prezentowany jest jako silny i zjednoczony.
W przekazach medialnych i politycznych użycie terminu „Zatoka Arabska” to często gest polityczny, który ma podkreślać przynależność regionu do wspólnoty arabskiej, zwłaszcza w kontekście rywalizacji z Iranem o wpływy na Bliskim Wschodzie. W krajach takich jak Arabia Saudyjska, użycie nazwy „Zatoka Perska” może być uznane za kontrowersyjne, a nawet obraźliwe – w mediach publicznych najczęściej się jej unika.
Wpływ dekolonizacji i nacjonalizmu arabskiego na zmianę nazwy
Prawdziwy przełom w promocji terminu „Zatoka Arabska” nastąpił w latach 50. i 60. XX wieku, czyli w okresie dekolonizacji i gwałtownego wzrostu arabskiego nacjonalizmu. Był to czas, gdy wiele krajów arabskich odzyskiwało niepodległość lub umacniało swoją suwerenność, a przy tym zaczęło tworzyć nowe narracje tożsamościowe.
W tym czasie Arabowie zaczęli używać nazwy „Zatoka Arabska” jako sprzeciw wobec terminów kojarzonych z Zachodem, dawnym kolonializmem i – w tym przypadku – z Persją, czyli dzisiejszym Iranem. W krajach arabskich pojawiły się kampanie medialne i edukacyjne, które promowały tę nową nazwę. Politycy coraz częściej używali jej w swoich wystąpieniach, rezygnując z wcześniejszego określenia.
Współczesne podręczniki szkolne w niektórych krajach arabskich nie tylko uczą dzieci, że prawidłowa nazwa to „Zatoka Arabska”, ale nawet wyjaśniają, dlaczego nazwa „Perska” ich zdaniem jest błędna lub „anachroniczna”. W mediach publicznych, w tym w kanałach satelitarnych takich jak Al Jazeera czy Al Arabiya, określenie „Zatoka Arabska” funkcjonuje jako domyślne i nienegocjowalne.
W anglojęzycznych materiałach przygotowywanych przez kraje arabskie – takich jak oficjalne komunikaty, strony internetowe czy foldery turystyczne – coraz częściej używa się nazwy Arabian Gulf. Zastępuje ona wcześniej stosowaną nazwę Persian Gulf. To nie jest tylko kwestia języka. Taki wybór ma też wpływać na to, jak świat postrzega ten region.
Zatoka Perska czy Zatoka Arabska — jak mówią Arabowie?
Choć wiele osób sądzi, że wszyscy Arabowie mówią jednym głosem w kwestii nazewnictwa tej zatoki, rzeczywistość jest bardziej złożona. Kraje arabskie, mimo wspólnego języka i pewnych zbieżnych interesów, nie stanowią jednolitego frontu w tej sprawie.
Największymi orędownikami używania nazwy „Zatoka Arabska” są państwa należące do Rady Współpracy Zatoki (GCC), takie jak Arabia Saudyjska, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Bahrajn czy Kuwejt. W ich przestrzeni publicznej, systemach edukacyjnych, oficjalnych dokumentach i mediach dominująca jest forma „Zatoka Arabska”. Warto dodać, że w tych krajach również tłumaczenia na języki obce są redagowane w sposób, który konsekwentnie promuje tę wersję nazwy. Przykładowo, oficjalne strony rządowe czy narodowe linie lotnicze często używają angielskiego terminu Arabian Gulf, pomijając uznane międzynarodowo Persian Gulf.
Zupełnie inaczej wygląda to w krajach Maghrebu, takich jak Maroko, Tunezja czy Algieria. Te państwa rzadko angażują się w spór o nazwę Zatoki. W oficjalnych tekstach, książkach i podręcznikach często wciąż używa się określenia „Zatoka Perska” (al-Khalij al-Fārisi), zwłaszcza gdy są to tłumaczenia zagranicznych publikacji naukowych.
Ponieważ kraje północnoafrykańskie nie są bezpośrednio związane z sytuacją polityczną w regionie Zatoki, nie czują potrzeby zmieniania tej nazwy. Nie postrzegają jej też jako zagrożenia dla własnej tożsamości arabskiej.
Jeszcze inaczej sprawa wygląda w takich krajach jak Egipt, Jordania czy Liban. W ich przypadku spotyka się często dwutorowe podejście – w przestrzeni medialnej czasem używa się określenia „Zatoka Arabska”, szczególnie w kontekście politycznym lub emocjonalnym, natomiast w środowiskach naukowych nadal dominuje termin „Zatoka Perska”, zgodny z nomenklaturą międzynarodową.
W rzeczywistości nazwa Zatoki to nie tylko sprawa geograficzna. To także decyzja polityczna, która zależy od tego, jak dany kraj postrzega Iran, do jakich organizacji należy i jakie poglądy promują jego władze.
Wybór jednej z nazw – „Zatoka Perska” lub „Zatoka Arabska” – często mówi więcej o polityce i tożsamości danego społeczeństwa niż o samej lokalizacji na mapie.
Czy nazwa ma znaczenie w komunikacji międzykulturowej?
Choć mogłoby się wydawać, że nazewnictwo geograficzne to kwestia drugorzędna, w rzeczywistości ma ono duże znaczenie – zwłaszcza w kontaktach międzynarodowych. W dyplomacji i protokole oficjalnym użycie określonej nazwy może mieć wydźwięk polityczny. Użycie „Zatoki Perskiej” przez osobę występującą publicznie w kraju arabskim może zostać odebrane jako brak wrażliwości kulturowej – i odwrotnie.
Tłumacze, dziennikarze i osoby podróżujące powinny dopasować sposób mówienia do sytuacji – zarówno pod względem miejsca, jak i tła politycznego. W międzynarodowych rozmowach najlepiej używać oficjalnej nazwy „Zatoka Perska”. Natomiast będąc w krajach arabskich, warto znać lokalne podejście do tej kwestii, by nie wywołać nieporozumień.
Na przykład, jeśli rozmawiasz z kimś w Dubaju czy Rijadzie i wspominasz o tym regionie, dobrze jest pomyśleć, czy użycie słowa „Perska” nie zostanie źle przyjęte. Może to nie wywołać otwartej reakcji, ale wpłynie na przebieg rozmowy. A to ma znaczenie, zwłaszcza gdy uczysz się języka i budujesz relacje z ludźmi z innej kultury.
Nazewnictwo jako wyraz historii, polityki oraz tożsamości
Spór o to, czy mówić „Zatoka Perska”, czy „Zatoka Arabska”, to coś więcej niż tylko różnica terminologiczna. To temat, który dotyka historii, polityki, tożsamości narodowej, a także – co może najważniejsze w kontekście nauki języka – świadomości kulturowej.
Z jednej strony mamy historyczną i uznaną na arenie międzynarodowej nazwę „Zatoka Perska”, która znajduje swoje źródła w starożytnych tekstach i jest potwierdzona przez organizacje takie jak ONZ. Z drugiej – rosnące aspiracje i tożsamościowe argumenty krajów arabskich, które coraz częściej promują nazwę „Zatoka Arabska” jako bardziej zgodną z własną perspektywą kulturową i geograficzną.
Dla osób uczących się języka arabskiego w Polsce – na przykład w szkole językowej Kierunek Wschód – temat ten może być znakomitym punktem wyjścia do głębszej refleksji nad tym, jak ważne jest poznawanie nie tylko słówek i gramatyki, ale także kontekstu kulturowego i geopolitycznego. Bo język to nie tylko narzędzie komunikacji – to także zwierciadło historii, symbol wartości i często… polityczna deklaracja.
Nauka języka arabskiego w szkole Kierunek Wschód
Spór o nazwę Zatoki to coś więcej niż semantyka – to przykład na to, jak język łączy się z tożsamością, historią i polityką. Jeśli naprawdę chcesz zrozumieć świat arabski – nie tylko opanować podstawy gramatyki, ale nauczyć się myśleć w tym języku i rozumieć kontekst kulturowy – warto uczyć się go w odpowiednim miejscu.
W szkole Kierunek Wschód uczysz się języka arabskiego w sposób świadomy i pogłębiony. Oferujemy więcej niż standardowy kurs – nasi lektorzy wprowadzają Cię w realia kulturowe, polityczne i społeczne regionu. Pokazujemy, jak mówić i jak rozumieć – nie tylko słowa, ale także to, co za nimi stoi.
Jeśli szukasz nauki z kontekstem, zapraszamy do zapoznania się z naszą ofertą kursów języka arabskiego. To dobry kierunek, by zacząć rozumieć Wschód naprawdę.
