„Powiedz coś po indyjsku!” albo „Powiedz coś po hindusku!” – takie prośby słyszą bardzo często nie tylko studenci indologii, ale też osoby, które rozpoczęły przygodę z nauką hindi i nieopatrznie pochwaliły się tym faktem w towarzystwie. Same prośby te nie dziwią, ale zacznijmy od tego, czy są one w ogóle wykonalne?
Hindi, indyjski, hinduski…
Jeśli odbiorcą jest osoba ucząca się hindi to oba te zdania są dość problematyczne. Język hindi (h. hindi bhasza) jest rzeczywiście językiem indyjskim, ale… jednym z bardzo wielu! Lepiej nie ryzykować i nie próbować określić precyzyjnie liczby języków używanych w Republice Indii, bo jest to zadanie karkołomne – Indie są jednym z najbardziej zróżnicowanych językowo krajów świata i według niektórych szacunków języków jest tam nawet kilkaset (ponad 400). Głównych języków, wskazanych w Konstytucji Indii, jest 22. A zatem hindi jest jednym z tych języków. Mówić po indyjsku to tak, jakby mówić „po europejsku” albo „po amerykańsku”. A czy hindi nie jest po polsku po prostu językiem „hinduskim”? Niestety. Zupełnie nie jest. W języku polskim mamy zamieszanie terminologiczne, ale warto podkreślić, że przymiotnik „indyjski” odnosi się do Indii jako kraju, a „hinduski” wskazuje na związek z religią – hinduizmem. A zatem język hindi nie jest językiem hinduskim, bo nie jest językiem ograniczającym się do wyznawców hinduizmu ani też specjalnie z tą religią związanym. To się zresztą odnosi też do tańca, kuchni i sztuki… indyjskiej. A nie – jak często po polsku się zdarza – hinduskich.
Jakie znaczenie ma język hindi w Indiach?
Dobrze… No to już wiemy w jakim języku nie możemy nic naszym znajomym czy rodzinie powiedzieć. Możemy powiedzieć coś w hindi. Ale zanim będziemy w stanie to zrobić, warto dowiedzieć się czegokolwiek na temat tego języka. Hindi jest jednym z języków konstytucyjnych Indii, ale jest też językiem oficjalnym tego kraju. Nie jest językiem narodowym, bo nie jest pierwszym i podstawowym językiem całego narodu, a wielu mieszkańców tego państwa ma silne poczucie odrębności kulturowej i językowej. Jest to jednak język bardzo ważny, kluczowy, używany w komunikacji ponadstanowej (obok angielskiego). Hindi nauczane i używane jest w formie wystandaryzowanej, ale składa się na ten język też ogromny zbiór dialektów i regionalnych odmian tego języka. Wszystkie one używane są w centralnych i północnych Indiach na obszarze, który nazywany jest w związku z tym „Pasem języka hindi” (Hindi Belt).
Bliżsi i dalsi krewni języka hindi
Hindi jest językiem indoeuropejskim, a zatem pochodzi tak jak wiele innych języków Azji i Europy od wspólnego praindoeuropejskiego przodka. Jest to zatem daleki język-kuzyn angielskiego, francuskiego oraz polskiego. W ramach języków indoeuropejskich hindi należy do języków indoaryjskich. Są to języki, które pojawiły się na terenie Indii w połowie drugiego tysiąclecia p.n.e. w postaci języka wedyjskiego, który znany jest potem jako sanskryt. Obecnie języki nowoindoaryjskie dominują w północnych Indiach (hindi, pendźabski, bengalski i inne), ale nie tylko. Do tej grupy języków należy też język nepalski oraz urzędowy język Pakistanu – urdu. Z tym ostatnim zresztą hindi związane jest w sposób szczególny. Jeśli inne języki indoaryjskie do rodzeństwo hindi to język urdu powinien być postrzegany jako bliźniak. Oba te języki wywodzą się ze wspólnej formy zwanej hindustani używanej przez wieki w Indiach jako język komunikacji międzyregionalnej. W tym języku powstała literatura, był ważny dla handlu, administracji itd. Ten język miał wiele oblicz i używany był przez wyznawców wielu religii, mieszkających często w różnych częściach Indii. Sytuacja zmieniła się w czasach kolonialnego panowania Brytyjczyków, którzy dążyli do skłócenia ze sobą mieszkańców Indii w myśl zasady „dziel i rządź”. Łatwiej wtedy o kontrolę nad danym obszarem i rodzimą populacją. I rzeczywiście. W czasie panowania brytyjskiego elity muzułmańskie i hinduskie zaczęły się od siebie oddalać. Przełożyło się to na powstanie dwóch standardów językowych: hindi i urdu. Pierwszy związany był ze środowiskami hinduskimi, drugi muzułmańskimi. Różniło je pismo (dewanagari i pismo persko-arabskie) oraz słownictwo (rodzime, indyjskie oraz zapożyczenia z arabskiego i perskiego). Gramatycznie i na poziomie codziennej komunikacji są to jednak dwa warianty jednego języka. Są dla siebie wzajemnie zrozumiałe w większości przypadków, a słysząc je w mowie nie zawsze można się zorientować, którym językiem mówi dana osoba.
Charakterystyka języka
Gdy znamy już nieco problem nazw i przynależności do rodzin językowych języka hindi, warto przyjrzeć się charakterystyce tego języka. Najważniejsze jest to, że hindi jest językiem analitycznym. Oznacza to, że – w przeciwieństwie chociażby do polskiego – nie mamy w nim wiele odmieniania, licznych przypadków i końcówek. Relacje między wyrazami w zdaniu oddaje się poprzez różne niewielkie elementy, np. liczne przyimki, postpozycje, wieloelementowe formy czasowników (z czasownikami posiłkowymi) itd.
W hindi mamy 2 liczby:
pojedynczą i mnogą;
oraz 2 rodzaje:
męski i żeński.
Nie mamy zatem występującej w części języków regionu liczby podwójnej, ani znanego chociażby z polszczyzny rodzaju nijakiego.
Dla Polaków ważną informację jest bardzo uboga deklinacja. W hindi nie mamy – pamiętanego z lekcji polskiego – bogactwa gramatycznych przypadków. Przypadki są dwa: niezależny – odpowiadający w większości przypadków naszemu mianownikowi (kto? co?; podmiot w zdaniu) oraz niezależny – cała reszta!
Ze względu na swoją analityczność system czasów w hindi przypomina raczej ten, który obecny jest w języku angielskim. Mamy zatem odpowiedniki czasów ciągłych, perfektów itd. Dla osób, które miały styczność z językiem angielskim zrozumienie użycia tych czasów w hindi nie jest przeważnie problemem, a nawet dla tych, których to ominęło, nie jest to coś szczególnie problematycznego. Większość czasów, form, struktur można skojarzyć z czymś znanym z j. polskiego albo j. angielskiego. Czasem natrudzić musimy się jedynie z rozbudowanymi formami czasownikowymi, które nie mają odpowiedników w j. polskim i wyrażają różne subtelne aspekty wykonywania czynności (ciągłość, nagłość, poziom intensywności itp.). Hindi współcześnie zapisywane jest pismem dewanagari, które jest pismem półsylabicznym. Ale to już odrębna historia…
Co daje nauka hindi?
Hindi jest warte poznania. Przede wszystkim jest to ważny język regionu. Lingua franca na większości obszaru Indii, a także poza nimi. Często możemy porozumieć się w hindi w Nepalu, Pakistanie czy Bangladeszu. Jest to też klucz do skarbca indyjskiej kultury – zarówno tej popularnej (z kinem bollywoodzkim na czele), jak i tej klasycznej lub bardziej „elitarnej” (literatura – w tym poezja, kino artystyczne, klasyczna muzyka itd.). Jeśli każdy nowy język potraktujemy jak nowy świat do odkrycia, to odkrywanie hindi i świata, który jest w nim wyrażany jest bez wątpienia fascynującym, interesującym i bardzo barwnym doświadczeniem.
