W Polsce z językiem koreańskim najczęściej stykamy się przez popkulturę – kpop, dramy lub popularne variety show. Chociaż zasłyszany w programach i tekstach piosenek język jest niewątpliwie autentyczny, na osobę, która wcześniej nie miała zbytniej styczności z koreańską kulturą, może czekać pułapka. Teksty piosenek często są osobistym wyznaniem, a twórcom programów i seriali zależy na nawiązaniu więzi z widzem czy autentyczności relacji między postaciami, toteż autorzy tekstów niejednokrotnie decydują się oni na pominięcie istotnej kwestii – honoryfikatywności.
Honoryfikatywność – co to takiego?
Honoryfikatywność, najprościej ujmując, to szeroko pojęta grzeczność językowa. W języku polskim przejawia się użyciem zwrotów takich jak „pan, pani, państwo”. Z zastosowanego w wypowiedzi stopnia honoryfikatywności możemy wywnioskować relację społeczno-towarzyską między rozmówcami, a także mówcą i osobą, której jego wypowiedź dotyczy. Formalnie w języku koreańskim stopni honoryfikatywności jest siedem, jednak obecnie w Korei Południowej używa się w większym stopniu jedynie czterech z nich. Dostosowanie stopnia grzeczności do naszego rozmówcy,
a także do podmiotu naszej wypowiedzi, świadczy o dobrym wychowaniu i obyciu społecznym. Dla Koreańczyków jest to zupełnie naturalne, choć obcokrajowcom przysparza czasem wiele trudności.
Podział honoryfikatywności – kwestia gramatyczna
Stopień honoryfikatywności rozróżniamy ze względu na odbiorcę wypowiedzi, beneficjenta (adresata czynności, czyli osoby, wobec której wykonywane jest działanie) oraz podmiot wypowiedzi, czyli osobę wykonującą czynność. Innych form użyjemy, opowiadając przyjacielowi o nowym hobby naszej babci, a innych opowiadając babci o sukcesach (lub potknięciach) edukacyjnych młodszej siostry. Mnogość kombinacji i form do zapamiętania może przyprawić o ból głowy, ale ponieważ jest to nieodłączna część koreańszczyzny, prędzej czy później każdy zmotywowany adept językowy na pewno osiągnie biegłość w stosowaniu odpowiednich końcówek.
Stopnie formalności ze względu na odbiorcę wypowiedzi
Naukę języka koreańskiego najczęściej zaczyna się od poznania stopnia grzecznego formalnego i grzecznego nieformalnego. Ten pierwszy charakteryzuje końcówka –mnida/seumnida (-ㅂ니다/습니다). Używany jest (jak nazwa wskazuje) w sytuacjach formalnych, takich jak spotkania biznesowe, publiczne wystąpienia, rozmowy o pracę itp. Usłyszeć go można również w wiadomościach, a także w rozmowach z osobami starszymi czy piastującymi wysokie stanowiska. Dodatkowym „ugrzecznieniem” może być dodanie infiksu –si– (-시-), który dodatkowo wskazuje, że wykonawca czynności lub osoba, o której mowa, jest osobą szanowną. Stopień grzeczny nieformalny jest najczęściej używanym stopniem honoryfikatywności. Często nazywa się go stopniem neutralnym. Odróżnia go końcówka –ayo/eoyo (-아요/어요). W ten sposób można spokojnie zapytać nieznajomego na ulicy o drogę czy godzinę, używa się go również do rozmów z osobami nam znajomymi, ale nie szczególnie bliskimi. Na kolejnych etapach nauki poznaje się stopień poufały, zwany panmal. Nazwa ta pochodzi od chińskiego znaku na połowę (半) i rodzimego słowa na mowę (말, mal). Charakterystyczne dla tego stopnia jest „obcięcie” końcówki grzecznościowej –yo (요), co daje nam formę zakończoną na -a/eo (-아/어). Jest to nieformalny sposób wypowiedzi używany do bliskich znajomych i osób młodszych, np. do dzieci. Użycie panmalu wobec osoby nieznajomej czy starszej uważane jest za niegrzeczne. Z tego względu w Korei pytanie o wiek przy pierwszym spotkaniu nie jest złamaniem zasad savoir vivre, a wręcz przeciwnie, pozwala dobrać odpowiedni stopień honoryfikatywności do naszego rozmówcy. Ostatnią z częściej spotykanych form jest forma –ta/neunta (-다/는다), nazywana niekiedy formą narratywną lub bardzo poufałą. Stosuje się ją w książkach, gazetach, czasopismach, pamiętnikach itp., a także w stosunku do osób bliskich, dzieci, zwierząt i w wypowiedziach skierowanych do samego siebie. Warto jednak zaznaczyć, że zarówno w przypadku formy nieformalnej, jak
i narratywnej, do osób bliskich nie zawsze można zaliczyć rodziców, dziadków czy starsze rodzeństwo. Stosowany wobec tych osób stopień honoryfikatywności zależy w dużej mierze również od stopnia zażyłości.
Stopnie honoryfikatywności na przykładzie czasownika 가다 (kada, iść)
– stopień formalny grzeczny: 갑니다 (kamnida), z infiksem: 가십니다 (kasimnida)
– stopień nieformalny grzeczny: 가요 (kayo)
– stopień nieformalny panmal: 가 (ka)
– forma narratywna: 간다 (kanda)
Dalsze różnice
Honoryfikatywność wyraża się nie tylko przy pomocy końcówek. Na adepta koreańszczyzny czeka także cały arsenał wyrazów, które również mają swoją honoryfikatywną formę. Czasowniki takie jak jeść (먹다 – 드시다), spać (자다 – 주무시다), przebywać (있다 – 계시다) i rzeczowniki jak dom (집 – 댁) czy posiłek (밥 – 진지) to tylko nieliczne przykłady. Podobnie jest z zaimkami takimi jak ja (나 – 저), ty (너 – 당신) czy my (우리 – 저희). Różne są również końcówki mianownika (odpowiadające na pytania kto? co?). Do osób szanownych stosujemy końcówkę 께서, natomiast do pozostałych osób, jak i do innych rzeczowników – końcówkę 이/가.
Przykłady:
할머니께서 댁에서 진지를 드셔. Halmeonikkeseo taekeseo jinjireul teusyeo. – Babcia spożywa posiłek w domu.
(W nieformalnym stopniu grzeczności panmal, np. gdy mówimy do bliskiej koleżanki. Warto jednak zwrócić uwagę, że zarówno końcówka mianownika, jak i użyte słownictwo wskazują, że wykonawca czynności jest szanowny).
우리가 집에서 밥을 먹어요. Uriga jibeseo pabeul meokeoyo. – Jemy posiłek w domu. (W nieformalnym grzecznym stopniu honoryfikatywności, np. rozmawiając z dalszym znajomym).
Etykieta językowa
Grzeczność w koreańszczyźnie nie jest jedynie kwestią gramatyczną czy leksykalną. Etykieta językowa obejmuje też konteksty sytuacyjne takie jak powitania i pożegnania o różnych porach dnia, przedstawianie się, odbieranie telefonów, składanie życzeń na różne okazje, witanie i żegnanie gości i klientów, odwiedziny czy wznoszenie toastów. Dochodzi do tego także zagadnienie tytulatury honoryfikatywnej, czyli sposobów zwracania się np. do poszczególnych członków rodziny, jak i wyrażania się o nich. Kobieta inaczej zwróci się do swojej siostry, a inaczej będzie ją nazywać np.
w rozmowie z krewnymi męża. Również inaczej będzie mówiła o swoim mężu w rozmowie ze swoim starszym bratem,
a inaczej w rozmowie z młodszym. Podobnie małżonkowie mogą zwracać się do siebie inaczej w zależności od tego, czy mają już dzieci czy nie. Nawet niektóre konstrukcje gramatyczne nie powinny być stosowane wobec osób starszych czy w sytuacjach formalnych, ponieważ użycie ich może postawić nas w złym świetle ze względu na ich potoczny czy poufały wydźwięk. Istnieją także konstrukcje, które można śmiało stosować w piśmie, jednak w codziennej rozmowie brzmią one dość nienaturalne ze względu na swój oficjalny wydźwięk.
Język koreański zdecydowanie nie należy do języków prostych do opanowania, niemniej jednak zgłębianie zagadnień gramatycznych i kulturowych przynosi ogromną satysfakcję. Warto podjąć wyzwanie i spróbować opanować przynajmniej alfabet, bo podobnie jak apetyt rośnie w miarę jedzenia, w miarę rozwijania umiejętności językowych, rośnie motywacja. Nie należy się zrażać potknięciami, bo zdarzają się każdemu. Odrobina wytrwałości pozwoli nam
w pełni opanować zagadnienie honoryfikatywności. 그럼, 수업 시간에 만날까요? (To co, widzimy się na zajęciach?)
