Gramatyka to narzędzie, które pozwala nam uporządkować słownictwo w funkcjonalną całość i osiągnąć pożądany cel komunikacyjny. Choć często kojarzy nam się ze żmudnymi ćwiczeniami i zapamiętywaniem tabel, to wcale nie musi tak być. Chińska gramatyka to nie znane nam z lekcji innych języków tabelki z końcówkami odmian. To przykłady, sytuacje, kontekst.
Uczący się chińskiego od podstaw czasem napotykają na stwierdzenie, że „chiński nie ma gramatyki”. I tak, i nie. Język chiński, ponieważ należy do zupełnie innej rodziny językowej niż języki europejskie, rządzi się innymi prawami. Nie znajdziemy w nim zatem deklinacji i koniugacji, nie musimy zapamiętywać rodzajników czy form liczby mnogiej. Wbrew pozorom, chińska gramatyka jest dość prosta i logiczna. Nawet pomimo tego, że niektóre występujące w niej koncepcje mogą być nam zupełnie obce.
Spis treści
PODSTAWY CHIŃSKIEGO, CZYLI SKŁADNIA
Na początku nauki najważniejszym aspektem chińskiej gramatyki, na który trzeba zwrócić szczególną uwagę to składnia, czyli kolejność poszczególnych typów słów w zdaniu. W języku polskim składnia jest dość swobodna. Jednak gramatyka języka chińskiego dla początkujących oparta jest na bardziej stałym szyku zdania. Podstawową składnię języka chińskiego opisuje się jako SVO (subject-verb-object), czyli podmiot-orzeczenie-dopełnienie.
| Podmiot (S) | Orzeczenie (V) | Dopełnienie (O) |
| 我wǒ Ja | 爱 ài kochać | 你nǐ ty |
| Kocham cię. | ||
Oczywiście chińskie zdania mogą być rozbudowywane poprzez dodawanie do nich kolejnych elementów, takich jak czas, miejsce czy sposób wykonania. Czas można umieścić na początku zdania lub po podmiocie, lokalizacja zaś musi znajdować się bezpośrednio przed orzeczeniem. Chcąc podkreślić czas wykonania czynności, możemy również umieścić go na początku zdania, jeszcze przed podmiotem.
| Podmiot (S) | Czas | Miejsce | Orzeczenie (V) | Dopełnienie (O) |
| 我wǒ Ja | 星期六xīngqíliù sobota | 在家zàijiā w domu | 看kàn oglądać, patrzeć | 电影diànyǐng film |
| W sobotę oglądam film w domu. | ||||
Od każdej reguły zdarzają się jednak wyjątki. Inny niż standardowy szyk zdania w języku chińskim wymuszają niektóre czasowniki, jak 住 (zhù) mieszkać, 坐 (zuò) siedzieć, 走 (zǒu) iść. Gdy pojawiają się one w zdaniu, lokalizacja występuje PO nich, nie zaś przed nimi, jak w innych przypadkach.
| Podmiot (S) | Czas | Orzeczenie (V) | Miejsce | Dopełnienie |
| 我Wǒ Ja | 住zhù mieszkać | 在波兰zài Bōlán w Polsce | ||
| Mieszkam w Polsce. | ||||
GRAMATYKA JĘZYKA CHIŃSKIEGO — PYTANIA
Pytania zamknięte
W języku chińskim pytania zamknięte – typu tak/nie tworzyć możemy na dwa sposoby:
- Przy użyciu partykuły 吗 (ma), dodawanej zawsze na końcu zdania. Tworzenie pytania w języku chińskim nie wymaga zmiany szyku zdania ani użycia słówka posiłkowego.
他是中国人/ 他是中国人吗？
Tā shì Zhōng guó rén/ Tā shì Zhōngguó rén ma?
On jest Chińczykiem/ Czy on jest Chińczykiem?
- Drugi sposób tworzenia pytań zamkniętych to podwojenie czasownika i dodanie pomiędzy nimi przeczenia, zgodnie ze schematem: A不A lub A没A, gdzie A oznacza orzeczenie.
你去不去上课？Nǐ qù buqu shàngkè? Idziesz na zajęcia, czy nie?
她想不想来我家？Tā xiǎng buxiang lái wǒjiā? Czy ona chce przyjść do mnie (mojego domu)?
Pytania otwarte
Pytania otwarte w języku chińskim tworzone są poprzez użycie zaimków pytających. Zaimek zastępuje w zdaniu konkretną informację, o którą pytamy, którą chcemy pozyskać. Podstawowe zaimki pytające w języku chińskim to:
| 谁 | shéi | kto |
| 什么 | shénme | co |
| 哪儿 | nǎr | gdzie, dokąd |
| 怎么 | zěnme | jak |
| 几/多少 | jǐ/duōshao | ile |
Zastąpienie „konkretu” zaimkiem i stworzenie pytania nie wymaga zmiany szyku zdania.
我去学校 / 你去哪儿？
Wǒ qù xuéxiào / Nǐ qù nǎ’er?
Ja + iść + szkoła (Idę do szkoły) / Ty + iść + gdzie (Dokąd idziesz?)
Ucząc się chińskiego od podstaw, należy zwrócić uwagę na dwa zaimki pytające o liczbę — 几 (jǐ) oraz 多少 (duōshao). Zaimek 几 używany jest, gdy spodziewamy się, że liczba, o którą pytamy, będzie mała, to jest w przedziale od 1 do 10. Gdy jednak szacujemy, że liczba będzie większa lub nie mamy pojęcia, jakiego rzędu może to być wielkość – używajmy zaimka 多少.
PRZECZENIA
Opanowanie chińskiego od podstaw to również rozróżnianie i poprawne używanie dwóch rodzajów przeczeń. W języku chińskim występują dwa przeczenia: 不 (bù) oraz 没 (méi). Choć ich znaczenie de facto jest identyczne, to występują w różnych kontekstach gramatycznych.
不
- Zaprzecza zaistnieniu czynności w czasie teraźniejszym
- Wyraża brak chęci wykonania czynności
- Zaprzecza wystąpieniu czynności w przyszłości
- Zaprzecza wykonywaniu czynności regularnie
我们明天不上课。Wǒmen míngtiān bù shàngkè.
Jutro nie mamy zajęć (nie uczestniczymy w zajęciach).
- Zaprzecza przymiotniki, wyraża brak posiadania danej cechy
我现在不饿。Wǒ xiànzài bù è.
Teraz nie jestem głodny/a.
- Tworzy krótkie pytania zamknięte
我们去吃饭，好不好？Wǒmen qù chīfàn, hǎo bù hao?
Idźmy coś zjeść, dobrze?
- Tylko 不 zaprzecza 是 (shì) – czasownik „być”
爸爸不是医生。Bàba bùshì yīshēng.
Tata nie jest lekarzem.
- Zaprzecza czasowniki psychologiczne i modalne
我不知道他们在哪儿。Wǒ bù zhīdào tāmen zài nǎr.
Nie wiem, gdzie oni są.
没/没有
- Zaprzecza wystąpieniu czynności w przeszłości
他没有给我打电话。Tā méiyǒu gěi wǒ dǎ diànhuà.
On do mnie nie dzwonił.
- Zaprzecza przymiotniki opisujące wystąpienie, zajście zmiany
天还没黑呢。Tiān hái méi hēi ne.
Jeszcze się nie ściemniło/Niebo jeszcze nie poczerniało.
- Tylko 没 zaprzecza 有 (yǒu) – czasownik „mieć”
我没有儿子。Wǒ méiyǒu érzǐ.
Nie mam syna.
- Do wyrażania porównań negatywnych – gdy jeden podmiot nie dorównuje drugiemu.
他的汉语没我好。Tā de hànyǔ méi wǒ hǎo.
Jego chiński nie jest tak dobry, jak mój.
ZDANIA PRZYMIOTNIKOWE
Chińska gramatyka dla początkujących to także nauka tworzenia zdań przymiotnikowych. Po polsku, mówiąc, że „Ona jest ładna”, oprócz przymiotnika „ładna” w zdaniu pojawi się także czasownik „być”. W języku chińskim jednak obecność czasownika nie jest konieczna.
Kiedy występujący w zdaniu przymiotnik jest w stopniu równym, to żeby „połączyć” go z podmiotem, konieczne jest użycie słowa 很 (hěn), które czasem tłumaczone jest jako „bardzo”. Tu jednak pełni ono funkcję jedynie strukturalną, łącząc podmiot z orzeczeniem, którego funkcję pełni czasownik.
今天天气很热。Jīntiān tiānqì hěn rè.
Dzisiaj jest gorąco (dosł. pogoda jest gorąca).
Gdy w zdaniu występuje przysłówek bądź przeczenie, to 很 nie należy używać.
这个汉字不对。Zhège hànzì bùduì.
Ten chiński znak jest błędny (dosł. niepoprawny).
Żadne słówko posiłkowe czy strukturalne nie jest również wymagane, kiedy do opisania, określenia danej rzeczy czy osoby używany jakiejś konkretnej wartości, np. wieku osoby czy wagi rzeczy.
奶奶70岁了。Nǎinai qīshí suìle.
Babcia ma 70 lat.
CHIŃSKA GRAMATYKA DLA POCZĄTKUJĄCYCH — KLASYFIKATORY
Poza opisanymi wyżej zasadami składni nie można zapominać, że w języku chińskim występują też tzw. klasyfikatory i komplementy. Są one równie ważne i charakterystyczne dla chińskiej gramatyki.
Klasyfikator to słowo mierzące, liczące dany rzeczownik. Wyobraź sobie, że chcesz zjeść lody. Ile ich kupisz? Gałkę? Sztukę? Całe pudełko? Różne klasyfikatory użyte w odniesieniu do tego samego rzeczownika mogą zmieniać jego miarę lub postać rzeczy.
Np. 朵花 (yī duǒ huā) to jeden kwiat, a 束花 (yī shù huā) to cały ich bukiet. Zamówienie 杯水 (yī bēi shuǐ), a więc szklanki wody różni się od 瓶水 (yī píng shuǐ), butelki wody. Oczywiście w języku polskim czy angielskim również używamy określeń dotyczących miary. Nie są one jednak obligatoryjne, a w języku chińskim już tak.
Użycie klasyfikatorów zgodne jest ze schematem: liczba+określony klasyfikator+rzeczownik.
Każda kategoria rzeczy posiada swój własny klasyfikator, np.:
张 (zhāng): przedmioty płaskie i cienkie, kartki papieru, bilety, łóżka
张贺卡 yī zhāng hèkǎ — jedna kartka z życzeniami
三张床 sān zhāng chuáng — trzy łóżka
条 (tiáo): długie i cienkie przedmioty
四条河 sì tiáo hé — cztery rzeki
五条裤子 wǔ tiáo kùzi — pięć [par] spodni
块 (kuài): pieniądze, kawałki (kostkę)
20块钱 20 kuài qián – 20 juanów (dosł. pieniędzy)
七块蛋糕 qī kuài dàngāo — siedem kawałków ciasta
只 (zhī): stosowany do zwierząt niegospodarskich oraz części ciała występujących w parze
八只狗 bā zhī gǒu — osiem psów
两只眼睛 liǎng zhī yǎnjīng — dwoje oczu
Zdecydowanie najczęściej stosowanym klasyfikatorem przez początkujących jest jednak 个 (ge). Używany jest w odniesieniu do ludzi w znaczeniu ogólnym, rzeczowników, które nie posiadają własnego klasyfikatora oraz kiedy nie wiemy, jakiego z nich użyć. Nie należy go jednak nadużywać. Chcąc mówić po chińsku poprawnie i naturalnie, należy stosować odpowiednie klasyfikatory.
Stosując klasyfikatory, należy pamiętać, że wymagają one użycia liczby dwa w postaci 两 (liǎng), a nie 二 (èr) jak w przypadku prostego liczenia.
ESENCJA CHIŃSKIEJ GRAMATYKI, CZYLI KOMPLEMENTY
Komplementy, podobnie jak okoliczniki, modyfikują orzeczenie. Najważniejszą cechą różniącą te dwie części zdania jest miejsce, jakie zajmują w stosunku do orzeczenia. Okoliczniki występują przed nim, a komplementy po. Niektóre komplementy występują także po przymiotnikach, choć nie można ich stosować po orzeczeniach rzeczownikowych.
W języku chińskim istnieje kilka rodzajów komplementów, a każdy z nich dostarcza innego rodzaju informacji związanej z orzeczeniem. Dwa najczęściej używane, występujące już na poziomie HSK 1 i HSK 2 rodzaje komplementów to: rezultatywne i stopnia.
Komplementy rezultatywne
Komplement rezultatywny wyraża skutek czynności lub procesu określonego przez czasownik (rzadziej stanu wyrażonego przez przymiotnik), po którym występuje. Przykładowo:
写错 xiě cuò — napisać źle (niepoprawnie)
Konstrukcja złożona z czasownika i komplementu rezultatywnego stanowi „zbitkę” znaczeniową. Wyraża zarówno działanie, jak i jego skutek oraz całość, której elementów składowych nie można rozdzielić innymi wyrazami.
明天要写完这个作业啊！Míngtiān yào xiě wán zhège zuòyè a!
Jutro trzeba napisać (do końca) to zadanie domowe!
Ponieważ istnienie skutku oznacza, że czynność postrzega się jako dokonaną, przeczeniem tej konstrukcji jest z reguły 没有, a nie 不.
水果还没吃完呢。Shuǐguǒ hái méi chī wán ne.
Jeszcze nie zjedliśmy owoców do końca.
Rolę komplementu rezultatywnego w zdaniu mogą jednak pełnić różne słowa, w zależności od komunikatu zdania. Przykładowo:
完 oznacza „skończyć, zakończyć” i w tym właśnie znaczeniu występuje w roli komplementu rezultatywnego:
说完 shuō wán — powiedzieć (do końca)
见 —występuje po czasownikach wyrażających postrzeganie za pomocą zmysłów i oznacza „dostrzec, postrzec”:
看见 kàn jiàn — zobaczyć
懂 oznaczające „rozumieć”:
看懂 kàn dǒng — zrozumieć (patrząc)
Komplementy stopnia
Ten rodzaj komplementów, występując po czasownikach, stanowi ocenę działania lub jego intensywności. Po orzeczeniach przymiotnikowych zaś oznacza natężenie opisywanego stanu. Ponieważ komplement stopnia mówi o ocenie, to często będzie występował w formie przysłówka i przymiotnika.
Wyznacznikiem komplementu stopnia jest partykuła 得 (de):
他说得太快，我没听懂。Tā shuō de tài kuài, wǒ méi tīng dǒng.
On mówi za szybko, nie zrozumiałem.
Funkcję kompletów stopnia zwykle pełnią przymiotniki i poprzedzające je przysłówki. Czasem jednak mogą to być bardziej rozbudowane struktury, zawierające frazy orzeczeniowe. Komplementy stopnia to czasem także idiomy czy utarte wyrażenia.
小明喝得有点多。Xiǎomíng hē dé yǒudiǎn duō.
Xiao Ming wypił trochę za dużo.
Pytania do tego rodzaju komplementów zwykle tworzy się przy użyciu partykuły 吗 (ma) lub zaimka pytającego „jaki/jaka/jakie” – 怎么样 (zěnme yàng). Możliwe jest także tworzenie pytań alternujących (A不A).
他吃得多不多？Tā chī de duō bù duō?
On je dużo czy nie?
在中国玩得怎么样？Zài Zhōngguó wán dd zěnme yàng?
Jak się bawiłeś w Chinach?
Przeczenia komplementów stopnia umieszcza się wewnątrz samego komplementu (po czasowniku):
他们工作得不快。Tāmen gōngzuò de bù kuài.
Oni nie pracują szybko (dosł. pracują nieszybko).
CHIŃSKA GRAMATYKA – PODSUMOWANIE
Chińska gramatyka, choć różni się od europejskich języków, oferuje jasne i logiczne zasady, które ułatwiają naukę chińskiego od podstaw. Gramatyka języka chińskiego dla początkujących koncentruje się na strukturze zdań, podstawach składni i charakterystycznych elementach jak klasyfikatory czy komplementy. Aby zgłębić podstawy chińskiego i poznać praktyczne wskazówki, zapraszamy do obejrzenia naszego webinaru poświęconego podstawowym zagadnieniom chińskiej gramatyki.
NAUKA JĘZYKA CHIŃSKIEGO
Jeśli zainspirowały Cię zagadnienia z chińskiej gramatyki i chciałbyś skutecznie rozwijać swoje umiejętności językowe, zapraszamy do skorzystania z oferty szkoły językowej Kierunek Wschód. Nasi lektorzy krok po kroku pomogą Ci przełamać bariery językowe, kładąc przy tym duży nacisk na praktyczną komunikację. Zdobądź solidne podstawy, poznaj tajniki języka i kultury Chin – z nami Twoja podróż do opanowania chińskiego stanie się fascynującą przygodą.
