Jak mówi chińskie przysłowie…
Chyba każdy z nas miał kiedyś okazję usłyszeć wypowiedź zaczynającą się od słów „jak mówi chińskie przysłowie…”. Chińską mądrość cytujemy równie chętnie, jak Einsteina i amerykańskich naukowców. Ostatnio coraz częściej wszystkie te autorytety przywoływane są raczej ironicznie, aby ukazać bezsensowność bezmyślnego powtarzania przeróżnych frazesów. Nie zmienia to jednak faktu, że język chiński rzeczywiście obfituje w przysłowia, do których zaliczają się między innymi chengyu.
Czym jest chengyu?
Chengyu 成语 są bardzo specyficznym rodzajem chińskich przysłów. Ich nazwę można dosłownie przetłumaczyć na polski jako „stały zwrot”. Są one silnie zakorzenione w chińskiej kulturze, a ze względu na częste literackie lub historyczne pochodzenie, umiejętność odpowiedniego ich użycia są świadectwem dobrego wykształcenia i obycia.
Chengyu jest prawie zawsze wyrażeniem czteroznakowym, które w zwięzły i błyskotliwy sposób obrazuje jakąś myśl. Jego forma jest stała, a zmiana choćby jednego ze znaków może zaowocować zabawną grą słów oraz doprowadzić do nieporozumień. Podobnie, jak w przypadku znanych nam z polskiego i innych języków przysłów, znaczenie wypływa z całości, a nie z sumy znaczeń poszczególnych znaków.
Przyjrzyjmy się zatem kilku używanym we współczesnej chińszczyźnie chengyu.
Stary głupiec przenosi góry
Yú Gōng yí shān
愚公移山
Jak mówi legenda, pewien staruszek mieszkał wraz z rodziną niedaleko dwóch wysokich gór. Góry te zagradzały mu drogę i zasłaniały widok, dlatego postanowił je usunąć. Razem z synem i wnukiem zaczął kopać u ich stóp i odłupywać kamienie ze zbocza. Pewnego dnia ktoś, całkiem rozsądnie, zwrócił mu uwagę, że zadanie, którego się podjął, jest niemożliwe do ukończenia. Mężczyzna ze spokojem rzekł, że dzięki uporowi i wytrwałości własnej i kolejnych pokoleń po nim w końcu mu się uda. Gdy władca tych gór dowiedział się o tym, rozkazał je przenieść daleko od starego głupca. W ten sposób niemożliwe stało się możliwym. Dziś tego wyrażenia używa się w znaczeniu „dla chcącego nic trudnego” – kto uporczywie i z determinacją dąży do wyznaczonego celu, temu los będzie sprzyjał.
Rzuć cegłę, by przyciągnąć nefryt
pāo zhuān yǐn yù
抛砖引玉
Przysłowie to wywodzi się z historii o poecie. Pewnego dnia artysta dowiedział się, że inny poeta, którego bardzo podziwiał, będzie odwiedzał jego miasto. Zapragnął skorzystać z tej okazji i czegoś się od niego nauczyć. Udał się do świątyni, którą będąc w tym mieście, koniecznie trzeba było zobaczyć. Będąc w środku, napisał na jej ścianie niedokończony wiersz. Tak jak się spodziewał, jego idol rzeczywiście odwiedził to miejsce. Kiedy zobaczył on początek wiersza, wymyślił i dopisał końcówkę. Współcześni Chińczycy używają tego chengyu, by skromnie zaznaczyć, że rzucony przez nich pomysł nie jest być może niczym specjalnym, ale liczą na to, że zainspiruje rozmówców.
Malując węża dodać mu nogi
huà shé tiān zú
画蛇添足
Powyższe chińskie przysłowie, opowiada historię o grupie sług, która nie mogła zdecydować, komu powinna przypaść w udziale ofiarowana przez pana butelka wina. Aby rozstrzygnąć spór, słudzy zdecydowali się na konkurs. Zgodnie z jego zasadami, pierwsza osoba, która namalowała węża, wygrywa. Najszybszy uczestnik ukończył zadanie na tyle błyskawicznie, że postanowił trochę się popisać. Domalował swojemu wężowi nogi. I to właśnie go zgubiło. Jak wiadomo, węże nóg nie mają. Obrazek nie został uznany i w rezultacie jego autor przegrał. Tego powiedzenia używa się w znaczeniu „przedobrzyć coś”, „lepsze jest wrogiem dobrego”.
Wyciągać młode pędy, by pomóc im rosnąć
bá miáo zhù zhǎng
拔苗助长
Jak mówi powiastka, pewien rolnik chciał, by jego rośliny rosły jak najszybciej. Postanowił więc przyśpieszyć ten proces, ciągnąc je w górę. Jak łatwo się domyślić, jego plan się nie powiódł. Wszystkie obumarły. Współcześnie to chengyu używane jest w znaczeniu „zepsuć coś nadmiernym entuzjazmem”.
Po stracie owcy naprawiać zagrodę
wáng yang bŭ láo
亡羊补牢
Źródłem tego chińskiego przysłowia jest opowieść o hodowcy owiec. Pewnego ranka zorientował się on, że jednej z jego zwierząt nie ma w zagrodzie. Okazało się, że w ogrodzeniu jest dziura, przez którą najpewniej dostał się wilk. Ponieważ owca już zginęła, hodowca stwierdził, że jest już za późno i zrezygnował z naprawiania zagrody. Niestety, następnego ranka znów brakowało kolejnej owcy. Dopiero po tym zaginięciu zdecydował się załatać dziurę w ogrodzeniu. Cóż, lepiej późno niż wcale — i to właśnie oznacza to chengyu.
Koń koń tygrys tygrys
mǎ mǎ hǔ hǔ
马马虎虎
Na koniec jedno z ulubionych powiedzeń wszystkich uczących się chińskiego. Oznacza ono dosłownie „koń koń tygrys tygrys”… Czyli w zasadzie ani jedno, ani drugie. Stąd znaczenie przenośne „tak sobie”, „ani dobrze, ani źle”.
Zbiory chengyu to nieprzebrane bogactwo, z którego Chińczycy są dumni i do którego chętnie sięgają. Chengyu mogą mieć swoje źródła w mitach i legendach, w historii, czy w tekstach filozoficznych. Chińskie przysłowia często mają też całkiem prozaiczne pochodzenie, z obserwacji natury i z życia codziennego. Choć nie są to klasyczne sentencje, których spodziewamy się po słowach „jak mówi chińskie przysłowie”, to w zaledwie czterech znakach zawierają nieraz całą opowieść. Sprawia to, że poznając te przysłowia, nie tylko doskonalimy umiejętności językowe, ale jednocześnie zgłębiamy wielowiekową kulturę Chin.
