Gdzie leży Tajwan? I dlaczego wzbudza on tyle zainteresowania? Kto uznaje Tajwan za niepodległy organizm? Tajwan to wyspa na Oceanie Spokojnym, która jest punktem zapalnym w polityce międzynarodowej. Wielu zastanawia się, czy Tajwan to państwo? Jeśli chcesz poznać historię wyspy, dowiedzieć się, jaki jest jej obecny status polityczny oraz dlaczego Tajwan jest tak ważny – czytaj dalej.
Tajwan, czyli piękna wyspa
Tajwan to przede wszystkim wyspa położona na Oceanie Spokojnym, oddzielona od kontynentu Cieśniną Tajwańską. Umiejscowiona jest ona między Morzem Wschodniochińskim a Morzem Południowochińskim. Zajmuje powierzchnię[1] ok. 36 tys. km2, w większości pokryta jest górami – niziny zlokalizowane są na terenach przybrzeżnych. Zamieszkuje ją około 23 miliony ludzi, stolicą Tajwanu jest Tajpej. W skład Tajwanu wlicza się także kilkanaście pobliskich wysepek, w tym Peskadory. Portugalscy żeglarze, którzy w XVI wieku udawali się do Japonii, przepływając obok Tajwanu, określili wyspę mianem „Ilha Formosa”. Po portugalsku oznacza to „piękna wyspa”. Do dziś hasło to wykorzystywane jest w spotach promocyjnych Tajwanu.
Burzliwe dzieje Tajwanu
Żeby lepiej zrozumieć współczesny status Tajwanu i pojawiające się pytania dotyczące uznawania Tajwanu jako państwa i jego podległości rządowi w Pekinie, sięgnąć musimy do historii. Od dawien dawna Tajwan był domem dla zamieszkujących wyspę plemion malajsko-polinezyjskich. Dzisiaj plemiona te nazywamy Aborygenami tajwańskimi. Obecnie Republika Chińska (Tajwan) uznaje 16 grup Aborygenów, którzy posługują się językami z grup austronezyjskich. Od czasu do czasu na wyspie pojawiali się chińscy żeglarze, zajmujący się rybołówstwem i handlem. Pochodzili oni szczególnie z pobliskiej prowincji Fujian, ale zwykle nie osiedlali się na wyspie na stałe, gdyż bali się zasiedlających ją ludów. Sytuacja na wyspie znacznie zmieniła się jednak na początku XVII wieku, kiedy do brzegów Tajwanu dobili Holendrzy.
Czasy Holendrów
W roku 1624 w południowo-zachodniej części Tajwanu ustanowiona została baza Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej. Holendrzy rozwijali prowadzone na wyspie rolnictwo, m.in. sprowadzając nowe gatunki roślin. Do pracy na plantacjach ryżu i trzciny cukrowej sprowadzali oni chińskich pracowników. Podejmowali także próby chrystianizacji Aborygenów. Na wyspie wybuchło wtedy kilka powstań, zarówno chińskich, jak i aborygeńskich. Sukcesywnie były tłumione przez Holendrów posiadających przewagę militarną oraz wykorzystanie różnych układów sojuszy.
Pod panowaniem Chin
W roku 1644 Pekin poddał się rebelii, której efektem był upadek dynastii Ming. Zastąpiła ją mandżurska dynastia Qing (1644-1911). Jednak Zhang Chenggong, jeden z urzędników dworskich, zadeklarował swoją lojalność dla dynastii Ming. Nie mogąc dłużej pozostawać na kontynencie, w roku 1662 przybył na Tajwan z grupą ok. 25 tysięcy żołnierzy i żeglarzy, aby przejąć władzę nad wyspą. Holendrzy przegrali starcie z Zhangiem i musieli opuścić Tajwan, na którego terenie Zhang utworzył królestwo Dongning. Był to okres dużego rozwoju rolnictwa i handlu na wyspie, ale również silnej sinizacji. Chińska populacja na Tajwanie praktycznie się podwoiła. W roku 1683 państwo Qingów dokonało zbrojnej aneksji Tajwanu. Qingowie formalnie zabronili, a potem ograniczyli przesiedlanie się na Tajwan w obawie przed przeludnieniem wyspy. Jednak wciąż wielu imigrantów przybywało z Chin do brzegów Formozy. Sprawiło to, że Chińczycy znacznie przewyższyli swą liczbą miejscową ludność aborygeńską. Trwające 200 lat rządy Qingów nad Tajwanem zakończyły się wraz z wojną chińsko-japońską w roku 1895.
Tajwan w rękach Japończyków
Przegrane Chiny na mocy traktatu z Shimonoseki musiały zapłacić Japonii kontrybucje oraz oddać m.in. Tajwan i Peskadory. Japończycy rządzili wyspą aż do roku 1945, stawiając sobie za cel uczynić z wyspy modelową prowincję. Przeznaczali oni sporą część kontrybucji otrzymanych od Chin na rozwój i modernizację Tajwanu. Prowadzono także silną japonizację, której próbowali przeciwstawić się zarówno Chińczycy, jak i Aborygeni.
Republika Chińska
Tymczasem w Chinach w roku 1912 upadło państwo Qingów i na jego miejsce powstała Republika Chińska. Na jej czele początkowo stanął Sun Jat-sen (孙中山), a potem Czang Kaj-szek (蒋介石) i partia Kuomintang (国民党). Sytuacja w państwie chińskim była jednak bardzo niestabilna. Ścierały się tam siły różne polityczne, co powodowało destabilizację i przedłużające się konflikty zbrojne. Kuomintang pracował nad centralizacją władzy i zjednoczeniem Chin. W roku 1937 wysiłki te przerwała japońska inwazja na Mandżurię i początek II wojny światowej. Po poddaniu się Japonii w roku 1945 Tajwan, na mocy ustaleń z konferencji w Kairze, powrócił do Chin.
Zakończenie wojny nie oznaczało jednak zakończenia konfliktu w Chinach. Wybuchła tam wojna domowa między rządzącym Kuomintangiem a Chińską Partią Komunistyczną. Po serii potyczek w roku 1949 rząd Republiki Chińskiej oraz ponad milion osób ewakuowało się na Tajwan, gdzie de facto pozostaje do dziś, sprawując władzę nad wyspą Tajwan i okolicznymi archipelagami. Władzę na kontynencie sprawuje zaś KPCh.
Znaczenie strategiczne Tajwanu
Zdawać by się mogło, że jedna niezbyt duża wyspa i jej status polityczny nie mogą wiele namieszać w polityce międzynarodowej. Pozory jednak mylą. Niezależność Tajwanu bądź jego podległość rządowi w Pekinie odgrywają ogromną rolę w rozkładzie sił w Azji Wschodniej.
Znaczenie geograficzne
Przede wszystkim, Tajwan znajduje się na styku Mórz: Wschodniochińskiego, Południowochińskiego i Filipińskiego. Akweny te mają bardzo duże znaczenie nie tylko dla Chin. Są one ważne również dla innych państw regionu: Filipin, Wietnamu, Korei itp. Kontrola nad Cieśniną Tajwańską otwiera drogę ekspansji na tereny Indo-Pacyfiku. Stwarza również możliwość kontroli nad licznymi szlakami handlowymi przecinającymi Morze Wschodniochińskie. Na wybrzeżu tego akwenu znajdują się największe chińskie porty (Szanghaj, Shenzhen, Ningbo, Kanton). Przebiegające tam trakty odpowiadają także za transport wielu towarów do i z Japonii oraz Korei Południowej – sojuszników USA. Z militarnego punktu widzenia potencjalne przejęcie Tajwanu przez Chiny umożliwiałoby im stworzenie bazy wojskowej na wyspie i łatwe wypływanie na otwarte wody.
Znaczenie gospodarcze
Tajwan posiada prężnie działającą gospodarkę. Jego PKB znajduje się na 21. miejscu największych gospodarek świata. Już w latach 60. Tajwan wykorzystując pozostawioną przez Japończyków infrastrukturę oraz pomoc USA, generował większe dochody niż ChRL. Gospodarka Tajwanu cechuje się też wysokim zaawansowaniem technologicznym, a główne sektory gospodarki to informatyka i elektronika. Tajwan jest m.in głównym światowym producentem półprzewodników, które wykorzystywane są do przetwarzania sygnałów elektrycznych i mają bardzo szerokie zastosowanie w wielu różnych branżach na całym świecie. Kontrola tego przemysłu dawać więc może sporą władzę ekonomiczną.
Poza tym, uznanie Tajwanu za państwo byłoby uważane za porażkę Chin jako państwa, które nie zdołało utrzymać kraju w jedności, promowanej przez rząd w Pekinie. Oznaczałby to nie tylko utratę wiarygodności i zaufania, ale również możliwą zmianę nastrojów społecznych w innych spornych regionach. Utrzymanie obecnego statusu quo korzystne jest dla USA, które dzięki temu ograniczają sieć wpływów Chin. Gdyby Tajwan oficjalnie włączony został pod jurysdykcję Chin kontynentalnych, byłaby to porażka wizerunkowa także dla Stanów Zjednoczonych jako sojusznika wyspy oraz propagatora demokracji.
Czy Tajwan to państwo?
W słowniku PWN pod hasłem „Tajwan” przeczytamy, że jest to „część Chin, będąca faktycznie niezależną republiką”. Sformułowanie to dość dobrze oddaje obecny status Tajwanu. Formalnie Republika Chińska nigdy nie ogłosiła własnej niepodległości, ale w praktyce działa jak osobne państwo. Do lat 70. Republika Chińska pozostawała reprezentantem całych Chin w ONZ. Formalnie sprawowała ona władzę tylko nad Tajwanem i pobliskimi wyspami. Państwa bloku komunistycznego uznawały jednak rząd w Pekinie za jedynego praworządnego przedstawiciela Chin. W latach 70. USA, dążąc do poprawy stosunków z Chinami kontynentalnymi, zerwały stosunki dyplomatyczne i układ obronny z rządem Tajpej, uznając rząd w Pekinie za oficjalnego reprezentanta Chin. Wymusiło to podobne kroki na społeczności międzynarodowej. Kongres USA przyjął wtedy obowiązujący do dziś Taiwan Relations Act. Jest to dokument określający stosunki Stanów Zjednoczonych z wyspą, który stosowaną dotychczas nazwę „Republika Chińska” zastąpił niejednoznacznym terminem „władze Tajwanu”. Dokument pozwala na ustanawianie relacji de facto dyplomatycznych (ale nie w ścisłym sensie) z Tajwanem. Akt nie gwarantuje pomocy USA w razie chińskiego ataku na Tajwan, ale pozwala na sprzedaż broni.
Jednocześnie Tajwan pozostaje niezależny i prowadzi własną politykę gospodarczą, społeczną i zagraniczną. Obowiązuje kilkakrotnie nowelizowana konstytucja z roku 1947. Traktuje ona Chiny jako jedną całość, choć rzeczywistą kontrolę Republika posiada jedynie nad Tajwanem. Rząd Republiki Chińskiej wybierany jest w drodze demokratycznych wyborów i posiada własną armię. Mieszkańcy Tajwanu cechują się również odmiennym poczuciem tożsamości od Chińczyków z kontynentu. Na Tajwanie do zapisu języka chińskiego używa się znaków tradycyjnych, a lata oficjalnego kalendarza liczone są od roku utworzenia Republiki (od 1911 roku).
Kto uznaje Tajwan?
Obecnie Tajwan za państwo uznaje 12 niewielkich krajów:
- Belize
- Eswatini
- Gwatemala
- Haiti
- Palau
- Paragwaj
- Saint Kitts i Nevis
- Saint Lucia
- Saint Vincent i Grenadyny
- Tuvalu
- Watykan
- Wyspy Marshalla
Państwa te uznając Tajwan, nie mogą posiadać relacji dyplomatycznych z Pekinem. Liczba ta potrafi się zmieniać w zależności od sytuacji geopolitycznej. Przykładowo niedawno Republika Nauru zerwała stosunki dyplomatyczne z Tajwanem na rzecz Chin. Wiele krajów utrzymuje jednak stosunki handlowe z wyspą. Republika Chińska jest więc państwem nieuznawanym. Można powiedzieć, że w świetle przepisów prawa międzynarodowego jest państwem samoistnym (jak Kosowo czy Sahara Zachodnia). Tajwan nie posiada uznania międzynarodowego, nie może wchodzić w skład międzynarodowych organizacji czy posiadać własnych ambasad. Funkcjonuje jednak czasem jako jednostka państwowa. Na przykład podczas Igrzysk Olimpijskich Tajwan występuje jako Chińskie Tajpej. Za granicą posiada on reprezentacje w postaci Biur Tajpej.
Tajwan — Polska
Polska nie uznaje Republiki Chińskiej za niepodległe państwo – utrzymuje stosunki dyplomatyczne z Chińską Republiką Ludową. Z Tajwanem prowadzi jednak wymianę handlową, naukową i kulturalną. W Warszawie mieści się Biuro Przedstawicielskie Tajpej, a w stolicy Tajwanu – Biuro Polskie w Tajpej. Choć nie są to oficjalne przedstawicielstwa dyplomatyczne, to na niektórych płaszczyznach działają podobnie.
Tajwan a Chiny
Ściśle mówiąc, Tajwan należał do Chin przez okres 200 lat za panowania dynastii Qing i 4 lata po zakończeniu II wojny światowej, gdy rządy w Chinach kontynentalnych sprawował Kuomintang. Formalnie jednak nie był nigdy częścią ChRL. Rząd tajwański jest de facto kontynuatorem rządu Republiki Chińskiej, która powstała na początku XX wieku na terenie Chin kontynentalnych.
Retoryka Chińskiej Republiki Ludowej jest jednak jednoznaczna – rząd w Pekinie uważa Tajwan za 23. prowincję kraju i stara się odzyskać nad nią kontrolę. Potocznie Tajwan na kontynencie nazywa się czasem „zbuntowaną wyspą”. Tajwan posiada reprezentantów w chińskim Zgromadzeniu Przedstawicieli Ludowych, ale wybierani są oni w Chinach kontynentalnych, a nie na Tajwanie. Rząd w Pekinie prowadzi „politykę jednych Chin”, przy każdej okazji podkreślając, że Tajwan stanowi integralną część ich terytorium. Między Pekinem a Tajpej panuje więc nieustanne napięcie. W celu manifestacji swojego stanowiska i siły, Pekin regularnie przeprowadza manewry wojskowe w niewielkich odległościach od wyspy. Było tak np. kiedy ogłoszona została wizyta Nancy Pelosi na Tajwanie w sierpniu 2022 roku i niedługo przed wyborami prezydenckimi w Republice Chińskiej w styczniu 2024 roku. Kwestia Tajwanu pozostaje więc nieuregulowana i chęć zmiany obecnego statusu quo może prowadzić do napięć lub nawet konfliktów w regionie.
[1] Wszystkie dane za: Informator Biura Polskiego w Tajpej (http://poland.tw/web/tajwan/informator-ekonomiczny, dostęp 2024-01-20)
