Imię i nazwisko to coś więcej niż tylko nasze dane z dowodu osobistego czy paszportu. Rodzice, którzy planują wybór imienia dla swojego dziecka, muszą podjąć bardzo ważną decyzję. Nasze imiona i nazwiska stają się częścią naszej tożsamości, często zdradzają nasze pochodzenie i wyznanie. W Turcji do wyboru imienia podchodzi się bardzo poważnie. Wiele tureckich imion i nazwisk po polsku może brzmieć dziwnie, poetycko a czasami i śmiesznie. Czy można mieć na imię Poranna Rosa albo Morska Bryza? Okazuje się, że w Turcji takie imiona są możliwe, choć niekoniecznie nadane przez rodziców-poetów. Każde tureckie imię, zarówno męskie, jak i żeńskie, ma swoje znaczenie. Jest ono często bardzo poetyckie lub fantazyjne, a pochodzenie ma swoje znaczenie.

Naucz się mówić po turecku!uczymy tureckiego stacjonarnie i online, na różnych poziomachSprawdź naszą ofertę

Imiona i nazwiska tureckie w dawnych czasach

Przed przejściem na osiadły tryb życia ludy turkijskie, czyli przodkowie dzisiejszych Turków, prowadziły koczowniczy tryb życia na stepach Azji Centralnej. Rodziny obowiązywał niepisany kodeks zasad i zwyczajów, który obowiązywał wszystkich członków wspólnoty. Różne ludy turkijskie miały swoje tradycje związane z nadawaniem imion swoim dzieciom. Oczywiście w tamtych czasach nikt jeszcze nie myślał o nadawaniu nazwisk.

Jedną z najważniejszych tradycji związanych z nadawaniem imienia była ceremonia ad koyma (nadawania imienia). Ojciec lub położna po urodzeniu dziecka zwracali się do przywódcy klanu, szanowanego członka rodu, gościa lub szamana o nadanie imienia dziecku. Wyprawiano ucztę, a zaproszeni goście przynosili prezenty, które zbierała położna i kładła przy kołysce dziecka. Niektóre grupy Turków Ałtajskich nadawały imiona gości przebywających w osadzie. Jakuci zaś często nie nadawali imion dzieciom, dopóki dziecko nie wsławiło się lub nie zasłużyło na imię. Najpierw chłopiec musiał dokonać jakiegoś wielkiego czynu np. wygrać w bitwie lub uchronić osadę przed atakiem dzikich zwierząt. Kirgizi i Kazachowie nadawali imiona upamiętniające wydarzenia, które miały miejsce podczas narodzin dziecka Konukgeldi (przyszedł gość), Kıpçakgeldi  [kypczakgeldi] (przyszedł Kipczak).

U wielu plemion turkijskich panowało wierzenie, że przez pierwsze 40 dni życia dziecka jest ono narażone na moce złych duchów, istot np. Albastı [albasty]. Aby złe istoty trzymały się z dala od dziecka, nadawane tureckie imiona mogły być obrzydliwe lub straszne np. İtgördü (widział go pies/ widział psa), Köpek (pies), İtalmaz (nie weźmie go pies), Domuz (świnia).

Tureckie imiona męskie z czasów przedislamskich często wybierane były na podstawie wydarzenia, które miało miejsce w osadzie lub tego, co właśnie się działo w przyrodzie. Po zwycięstwie nadawano imiona jak: Kurtulmuş [Kurtulmusz] (został uratowany), Yağıbastı [Jaybasty] (napadł wróg), Yağıgeldi [Jaygeldi] (nadszedł wróg). Gdy dziecko urodziło się o świcie: Güngördü (zobaczył słońce), Akgün (jasny dzień), Bora (burza). Gdy w dniu porodu na osadę napadł wilk: Kurt (wilk), Kurtgeldi (przyszedł wilk), Kurtbey (pan wilk).

Ciekawą tradycją związaną z tureckimi imionami i nazwiskami jest symboliczne sprzedawanie dziecka. Aby uchronić dziecko przed złymi duchami, dawni Turcy często symbolicznie sprzedawali swoje dzieci położnym, które odebrały poród lub innym osobom. Osoba ta symbolicznie wynosiła dziecko na rękach z jurty i odsprzedawała dziecko ojcu.  Odkupione dziecko dostawało na imię Satılmış [Satylmysz] – Sprzedany lub Satı [saty] – Sprzedaż (od satmak — sprzedawać). Tę tradycję można nadal zaobserwować na anatolijskich wsiach.

Tureckie imiona i nazwiska po przyjęciu przez Turków islamu

W 751 r. doszło do bitwy nad rzeką Tałas w dzisiejszym Kazachstanie. Przegrana z muzułmanami stała się początkiem islamizacji ludów turkijskich. Nastąpiło wtedy wycofanie się Chińczyków z tych terenów. O tego czasu imiona tureckie zaczęły ustępować miejsca imionom arabskim. Wraz z biegiem lat i rozpowszechnianiem się doktryny islamu, tureckie imiona odeszły w zapomnienie. Przez stulecia imiona o pochodzeniu tureckim uznawane były za barbarzyńskie, a nawet pogańskie. Przez kolejna wieku mieszkańcy dzisiejszej Turcji oraz dawnego Imperium Osmańskiego nie posługiwali się nazwiskami.  Choć przez ostatnie sto lat wiele w mentalności Turków wiele się zmieniło, nadal najpopularniejsze są imiona pochodzenia arabskiego.

Tureckie imiona męskie i żeńskie pochodzenia arabskiego możemy podzielić na dwie kategorie. Pierwsza to imiona postaci z Koranu, druga to imiona będące rzeczownikami pospolitymi, które pod wpływem tradycji stały się imionami używanymi chętnie m.in. w Turcji.

Najpopularniejsze tureckie imiona męskie pochodzenia arabskiego (w tym postaci z Koranu) 

Najpopularniejsze tureckie imiona żeńskie pochodzenia arabskiego (Postaci z Koranu)

Imiona i nazwiska tureckie po proklamacji Republiki

Po proklamacji Republiki starano się oczyścić język z arabizmów oraz przypomnieć Turkom o ich korzeniach. W związku z tym zachęcano rodziców, aby nadawali dzieciom imiona o pochodzeniu turkijskim. Również dzisiaj takie imiona cieszą się dużą popularnością. Dodatkowo wielkie reformy i zmiany w nowym kraju przyniosły wielką rewolucję w życiu obywateli Turcji. Mianowicie od 1934 r. w życie weszła ustawa, zobowiązująca obywateli do wyboru tureckiego nazwiska.  

Obecnie imiona mające pochodzenie tureckie są bardzo modne i rodzice bardzo chętnie nadają je swoim pociechom. Poniżej przedstawiam spis najpopularniejszych tureckich imion męskich i tureckich imion żeńskich. Można zaobserwować w nich silne inspiracje naturą, otaczającą przyrodą oraz odwołanie do dawnych wodzów i przywódców ludów turkijskich.

Tureckie imiona męskie o pochodzeniu tureckim

Tureckie imiona żeńskie o pochodzeniu tureckim

Trzeba przyznać, że imiona tureckie po polsku brzmią bardzo poetycko a często baśniowo. Język turecki jest kopalnią inspirujących i pięknych imion i Turcy chętnie szukając w źródłach imion dla swoich pociech. Współczesne imiona tureckie możemy podzielić na kilka kategorii. Mamy imiona tureckie o pochodzeniu arabskim, tureckim czy perskim. Jako przykład tych ostatnich możemy podać imiona takie jak:

• Rıza [Ryza]
• Sertaç [Sertacz]
• Bahar
• Firuze
• Reyhan
• Şebnem [Szebnem]
• Baran
• Ebru

Młodzi i wykształceni rodzice chętnie wybierają nowoczesne imiona inspirowane zachodem takie jak:

• Atlas
• Azur
• Dora
• Lina
• Mira
• Maya
• Eva

Tradycje związane z nadawaniem imion

Niektóre tureckie imiona spełniają funkcję ochronną. W przypadku gdy dziecko urodziło się słabe lub chore wybierano imię będące życzeniem np. Yaşar [yaszar] (będzie żył, żyje) Güngör (zobacz słońce, zobacz dzień). Spotkać się można też z imionami, które posiadają prefiks son-, czyli ostatni np. Soner, Sonay, Songül, które wyrażają, że rodzicie, nie chcą mieć więcej dzieci. Do tej kategorii możemy zaliczyć takie imiona tureckie męskie jak Dursun, Durmuş [Durmusz] (od czasownika durmak — zatrzymać się) czy żeńskie Yeter [jeter] (wystarczy). Z kolei dla pierwszego dziecka w rodzinie wybierane są często imiona posiadające prefiks ilk- np. İlker [ilker] (pierwszy wojownik), İlknur [ilknur] (pierwsze światło). Długo wyczekiwanemu dziecko można nadać imię takie jak Murat, Dilek, Arzu [ar-zu], İstek [istek] (życzenie, marzenie). 

Nazwiska tureckie i ustawa o nazwiskach

21 czerwca 1934 r. za inicjatywą Mustafa Kemala Atatürka weszła w życie ustawa o nazwiskach. Od tej pory każdy obywatel musiał posiadać imię i nazwisko. Zakazano nazwisk ośmieszających, wskazujących na stopień lub urząd oraz obcobrzmiących.  Ten nacjonalistyczny zapis był ciosem wymierzonym w mniejszości etniczne. Poprzez zakaz używania nazwisk obcobrzmiących nakazem chciano zasymilować niemuzułmańskich obywateli Republiki. Zamiast typowych dla końcówek nazwisk dla Ormian – yan, Słowian (ov/ova ski/ ska, iç) , Greków –is, pulos, Irańczyków – zade zaproponowano zmianę nazwisk z końcówkami – oğlu. Wielu obywateli musiało wyzbyć się swoich przydomków i przybrać tureckie nazwiska.

Sam Mustafa Kemal przyjął nazwisko zasugerowane przez członków meclisu (sejmu) nazwisko Atatürk (ojciec Turków). To nazwisko zostało zarezerwowane tylko dla niego. Ani jego przybrane córki, ani żona nie mogły nosić tego nazwiska.

Każdy obywatel mógł wybrać sobie nazwisko. Dla niezdecydowanych przygotowano spis 700 sugerowanych nazwisk tureckich. Był to również podręcznik dla urzędników, którzy mieli się zajmować akcją nadawania nazwisk obywatelom. Wiele rodów i rodzin posiadało od wielu lat swoje przydomki i często to one stały się nowymi nazwiskami. Często przydomki sugerowały pochodzenie np. Bursalı [bursaly] (z Bursy), Antaklayı [antakjaly] (z Antakyi), nazwy wykonywanych zawodów np. Sabuncu [Sabundżu] (mydlarz), Demirci [Demirdżi] (kowal), choroby lub cechy wyglądu np. Topal (kulawy), Gözübüyük (wielkooki) oraz nazwiska pochodzące od imion ojców np. Ahmetoğlu [ahmetoolu] (syn Ahmeta), Yusufoğlu (syn Yusufa).

Nazwiska tureckie męskie i żeńskie nie różnią się od siebie tak, jak jest to w przypadku niektórych nazwisk polskich. W Turcji kobiety i mężczyźni noszą takie same nazwiska, ponieważ w języku tureckim nie ma rodzaju gramatycznego. Polskie sufiksy nazwiska –ska i –ski wywołują u Turków konsternację. 

Najpopularniejsze imiona i nazwiska tureckie

Według danych Instytutu Tureckiego w roku 2023 najpopularniejsze nazwiska tureckie to:

Najchętniej nadawane nowo narodzonym dzieciom w 2023 roku tureckie imiona żeńskie to Zeynep, Elif, Defne (liść laurowy). W Turcji mieszka najwięcej kobiet o imionach Fatma, Ayşe i Emine. Najchętniej nadawane nowo narodzonym dzieciom w 2023 roku tureckie imiona męskie to Yusuf, Eymen i Miraç. W Turcji mieszka najwięcej mężczyzn o imionach Mehmet, Mustafa i Ahmet. Dzięki tej statystyce widzimy, że pierwsze trzy miejsca zajmują imiona pochodzenia arabskiego.

Niefortunne nazwiska i tureckie imiona po polsku

W języku tureckim i polskim jest kilka imion, które tak samo brzmią po turecki i po polsku, np. Yakup [Jakub], Ada, Kamil. Jest jednak też kilka imion tureckich, które w polskiej wersji znaczą zupełnie co innego. Możemy podać tu przykłady takie jak Burak (stworzenie, na którym Mohamed odbył podróż do nieba), Baran (z perskiego: deszcz), Oral (zdobądź twierdzę). Z drugiej strony podczas pobytu w Turcji Bogdan (boktan — z odchodów) i Jarek (yarak — męski organ płciowy) mogą zauważyć dyskretne uśmiechy Turków.

Bogactwo i różnorodność tureckich imion i nazwisk stanowią fascynujący aspekt tej kultury, odzwierciedlając zarówno głęboko zakorzenione tradycje, jak i nowoczesność. Jeśli chcesz zgłębić tę fascynującą dziedzinę kultury tureckiej, to doskonałym krokiem może być nauka języka tureckiego. Zachęcamy wszystkich zainteresowanych do odkrycia tajemnic tego języka i kultury poprzez udział w kursach online języka tureckiego w szkole Kierunek Wschód. Zdobądź nie tylko umiejętność porozumiewania się, ale także wniknij głębiej w bogactwo historii i tradycji, które te imiona i nazwiska reprezentują. Bu şansı kaçırmayın! (Nie przegap tej szansy!)

Naucz się mówić po turecku!uczymy tureckiego stacjonarnie i online, na różnych poziomachSprawdź naszą ofertę