Język chiński jest językiem tonalnym. Co to znaczy? To, że sposób, w jaki wypowiadamy sylaby, słowa w języku chińskim ma znaczenie. I to fundamentalne! Ton to nic innego jak różnica w wysokości, długości i głośności dźwięku. Te same głoski możemy wypowiadać więc na różne sposoby. Żeby to sobie zobrazować, wyobraźmy sobie dwie sytuacje:
- spotykamy kogoś po długiej rozłące i z radości wykrzykujemy imię tej osoby;
- ktoś nas bardzo zdenerwował i używamy jego imienia, aby dać znać, że mamy dość.
Choć użyjemy tego samego dźwięku (imienia), to w każdej sytuacji będzie on brzmiał nieco inaczej, prawda? Podobnie działają tony w chińskim, jednak ton w mandaryńskim służy także do rozróżniania znaczeń słów. Nauka tonów dla osób, które nie posługują się nimi w swoim ojczystym języku, jest trudna. Przy odpowiednim treningu wszystkiego da się jednak nauczyć.
Pięciolinia
W języku chińskim istnieją 4 tony oraz tzw. ton neutralny czy lekki, zwany czasem piątym, czyli w zasadzie brak tonu. Choć dla niewprawionego europejskiego ucha może to wydawać się dużo, to w skali światowej nie jest jeszcze jednak tak źle. Wszak tajski ma tonów 5, wietnamski 6, a kantoński nawet 9! Tony w języku chińskim często przedstawia się na pięciolinii, która jak w muzyce obrazuje wysokość dźwięku, jego długość i kształt:
(grafika własna)
Ton pierwszy to ton płaski, równy, zaznaczany płaską kreską nad samogłoską w sylabie: mā, yī, hāo. Jest to dźwięk dość wysoki, nieco wydłużony, trochę jak w śpiewie lub kiedy lekarz, zaglądając, nam do gardła, każe powiedzieć przeciągłe „aaa”.
Ton drugi to ton wznoszący, oznaczany skierowaną w górę kreską: má, yí, háo. Brzmi, jakbyśmy się właśnie czemuś zdziwili, byli zaskoczeni, trochę jak przy zadawaniu pytań lub gdy ktoś woła do nas z oddali i nie dosłyszeliśmy, mówimy przeciągle „cooo?”.
Ton trzeci to ton opadająco-wznoszący, oznaczany kreską o takim właśnie kształcie: mǎ, yǐ, hǎo. Jego wypowiedzenie wymaga więc najpierw obniżenia głosu, a potem jego podniesienia (jak w tonie drugim). Jego cechą wyróżniającą jest konieczność użycia strun głosowych, przez co brzmi delikatnie „gardłowo”. Przypomina zastanawianie się, niepewność lub marudzenie. Możemy wyobrazić sobie zirytowanego nauczyciela, któremu po raz kolejny ważny wykład przerywa zadający pytanie uczeń. Odpowie on z przekąsem: „taaaak?”.
Ton czwarty to ton opadający, czyli szybkie zejście z góry pięciolinii na jej dół. Oznaczany jest opadającą w dół kreską: mà, yì, hào. Przypominać nam może wydawanie rozkazów, zdenerwowanie, krzyk i tupanie nogą. Brzmi trochę jak właściciel wydający swojemu pupilowi komendę „siad!”. Trzeba jednak zaznaczyć, że tony same w sobie nie mają ładunku emocjonalnego.
Zmiany tonów
Z tonami w języku chińskim związane są także… zmiany tonów. Ton w osobnej, wyizolowanej sylabie to jedno, sytuacja zmienia się, gdy zaczynamy konstruować słowa i zdania. Język wszak ma być ekonomiczny i ułatwiać komunikację. I tak dwa tony trzecie następujące po sobie, zamienią się w ton 2 i 3, np. nǐ hǎo (你好 – dzień dobry) odczytamy jako ní hǎo. Jeśli przeczenie bù (不), które ma ton czwarty, napotka kolejny ton czwarty, to zmieni swój ton na 2, aby łatwiej było zdanie wypowiedzieć: wǒ bú kàn (我不看 – nie oglądam/czytam). Podobnie słowo yī, jeśli napotka ton pierwszy lub trzeci, uzyska ton czwarty: yì zhāng zhǐ (一张纸 – karka papieru), ja, jeśli ton 4 – to zmieni się w drugi: yí gè rén (一个人- jeden człowiek). Tak jest po prostu łatwiej wypowiadać zbitki tonalne, zmiany te poprawiają melodyczność języka.
Tony? Nie, dziękuję
Niektórzy uczący się języka chińskiego zakładają, że można mówić bez tonów. Przecież tony są takie trudne, a Chińczyk się domyśli! Otóż…nie. Język chiński posiada określoną liczbę sylab, słowa w większości są jednosylabowe lub dwusylabowe, co powoduje nakładanie wielu znaczeń na te same dźwięki. Dodany ton zawęża nieco poszukiwania, w zrozumieniu pomaga też kontekst zdania, ale wciąż pozostaje wiele możliwości do wyboru. Przykład: sylaba wèn (问) na tonie czwartym oznacza „pytać”, a na tonie trzecim wěn (吻) – „całować”. Wyobraźmy sobie zatem, że podczas poważnego wykładu zadając prowadzącemu pytanie, nieopatrznie składamy propozycję matrymonialną… Chcąc prowadzić efektywną komunikację w języku chińskim, trzeba tony słyszeć i wypowiadać.
I co teraz?
Być może myślisz sobie: to ja chyba za chiński i jego tony podziękuję. Opanowanie tonów z pewnością wymaga czasu, ale trening czyni mistrza – wrażliwość na dźwięki, tony można wyćwiczyć. To trochę tak jakby uczyć się piosenki. Naukę tonów należy połączyć z poznawaniem pinyin, czyli transkrypcji fonetycznej. Zapozna nas ona z dźwiękami języka chińskiego. Najpierw poznać musimy głoski, następnie na nie nakładamy tony. Ćwiczymy je na pojedynczych sylabach, potem w różnych zestawieniach po 2-3 sylaby, a następnie w całych zdaniach.
Metod nauki tonów jest wiele. Przede wszystkim należy słuchać i powtarzać na głos za lektorem, stosując tzw. shadowing. W notatkach poszczególne tony możemy zaznaczać sobie różnymi kolorami. Metodę taką stosuje np. bardzo popularna aplikacja słownikowa Pleco. Na początku nauki możemy także pokazywać ton ręką, aby skupić się jego poprawnym wypowiedzeniu. Inną metodą może być także zaznaczenie graficzne wzorców tonalnych nad znanym tekstem i próba odczytania go na głos, ze skupieniem na tonach. Tony trzeba ćwiczyć i swoją wiedzę sprawdzać. Pomocne mogą być wszelkie quizy i zadania, w których staramy się usłyszany ton rozpoznać albo powtórzyć. W razie potrzeby możemy też skorzystać z dobrodziejstw techniki i spowalniać nagrania tekstów, aby lepiej tony „wysłyszeć”. Ciekawym narzędziem treningowym jest także spektrogram, który na wykresie przedstawia kształt fali dźwiękowej. O feedback w zakresie tonów warto poprosić też lektora.
Tony w chińskim nadają mu wyjątkową melodykę, której krok po kroku da się nauczyć. Dzięki tonalności i znakom język chiński jest naprawdę wyjątkowy. To co, podejmiesz wyzwanie?
