W języku chińskim istnieje bardzo silne zjawisko homofonii, które determinuje wiele zachowań kulturowych. Czym jest homofonia? To „identyczność fonetyczna wyrazów różnych pod względem pisowni i znaczenia” (SJP PWN). Prościej mówiąc, homofony są to słowa, które brzmią identycznie lub podobnie, ale mają inne znaczenia i pisownię. Po polsku przykładem homofonów mogą być słowa „morze” i „może”. Nie różnią się one wymową, ale wyglądają inaczej w zapisie i mają zupełnie różne znaczenie.
Skąd homofony w języku chińskim?
Po pierwsze, język chiński nie jest językiem fonetycznym. Oznacza to, że nie zapisuje on dźwięków, lecz znaczenia. Pierwotnie chińskie znaki były hieroglifami. Wyglądały one dokładnie jak to, co przedstawiały, nie dając jednak wskazówek co do wymowy. Stąd też dźwięki często się powtarzały. Po drugie, język chiński charakteryzuje ograniczona liczba sylab, których jest około 413. Każda sylaba może wystąpić również w jednym z 4 wariantów tonalnych, co tworzy zamkniętą pulę. Współcześnie chińskie słowa składają się z dwóch sylab. Powoduje to, że przy obecnej mnogości słów wymowa wielu z nich się powtarza.
Zjedzmy rybę, czyli tradycje i symbole
W języku chińskim podobne brzmienia słów są podstawą wielu zwyczajów. Podczas noworocznej kolacji trzeba zjeść rybę (yú, 鱼), ponieważ brzmi tak samo, jak „nadmiar” (yú 余). Posiłek ten wyraża zatem życzenie, aby rodzinie niczego w nadchodzącym roku nie brakowało. Również podczas powitania nowego roku Chińczycy wieszają na drzwiach swoich domów znak 福 (fú) oznaczający szczęście. Robią to jednak…do góry nogami. Dlaczego? Bo słowo „do góry nogami” (dào, 倒) brzmi identycznie jak „przybywać” (dào, 到). Jest to zatem wyraz zaproszenia pomyślności do swojego domostwa. Tak jak szczęście, w języku chińskim brzmi również nietoperz (biān fú, 蝙蝠), który jest symbolem powodzenia. Jego przedstawienia znajdują się często na dachówkach i zdobieniach tradycyjnej chińskiej zabudowy. Ciekawym przykładem są też jabłka. Chińscy katolicy podczas Wigilii Bożego Narodzenia nie wręczają sobie prezentów, lecz te owoce (píng guǒ, 苹果). Jabłka symbolizują bowiem pokój i bezpieczeństwo (píng ān, 平安).
Nie kupuj zegarka, czyli prezenty i przedmioty
Ze względu na podobieństwo brzmienia niektórych słów, w Chinach nie wypada w prezencie dawać pewnych przedmiotów. Nie należy ofiarowywać zegarków (zhōng, 钟), ponieważ słowo to brzmi jak „koniec” (zhōng, 终). Podobnie nie powinno dawać w prezencie butów (xié, 鞋). Słowo to brzmi jak „zło” (xié, 邪) i nie budzi pozytywnych skojarzeń. Niegdyś amerykański prezydent George Bush podczas swojej wizyty w Chinach ofiarował liderom tego kraju kowbojskie buty z amerykańską flagą. Rzecz jasna zostało uznane za faux-pas. Nie wypada podarować również parasolki (sǎn, 伞), gdyż jej brzmienie jest podobnie do „rozejścia się” (sàn, 散). Rozstanie (lí, 离) przywodzić będą na myśl także gruszki (lí, 栗). Lepiej więc zaopatrzyć się w brzmiące jak „pomyślność” (jí, 吉) mandarynki (jú, 橘). Typowym chińskim prezentem nie będzie także książka (shū, 书), ponieważ może wyrażać życzenie przegranej (shū, 输). Wręczając prezenty, warto unikać także ofiarowania przedmiotów w liczbie 4 (sì, 四), ponieważ brzmi ona jak „śmierć” (sǐ, 死). Zdecydowanie lepsza będzie ósemka (bā, 八), która brzmi jak „bogacenie się” (fā, 发).
Humor i nie tylko
Wiele chińskich żartów i kabaretowych skeczy opartych jest wprost na homofonii słów, które wywołują humorystyczne skojarzenia. Współcześnie na czatach internetowych niektóre sformułowania można zastąpić liczbami, co pozwala usprawnić komunikację. Homofony stosowane są również w literaturze i sztukach teatralnych. Przykładowo imię bohatera może nieść ze sobą dźwiękowe konotacje o znaczeniu symbolicznym. Chińska homofonia jest również szeroko wykorzystywana w marketingu oraz radzeniu sobie z cenzurą.
