Taniec w Chinach ma bardzo długą historię. Na początku chiński taniec wykorzystywany był w różnych rytuałach mających np. przywołać deszcz lub podziękować za zbiory. Później stał on się oczywiście formą rozrywki, nie tylko na dworze, ale i wśród ludu. Wykształciły się także różne style tańca: dworski, taniec smoka, lwa, z użyciem wachlarzy, szarf itp. Taniec stał się także nieodłącznym elementem tradycyjnej chińskiej opery.
W znakach chińskich „taniec” – 舞, pierwotnie zapisywany był znakiem 無. Przedstawiał on tańczącego człowieka z wyciągniętymi w górę ramionami, trzymającego w rękach pęczek włosia lub trawy. Później dodano do niego element 舛 przedstawiający stopy stawiane w przeciwnych kierunkach. Podkreślone zostało tym samym bogactwo ruchów wykorzystywanych w tańcu.
Chiński taniec dworski
Na chińskich dworach cesarskich istniały Biura Muzyczne. Ich zadaniem było gromadzenie dzieł muzycznych i tanecznych oraz szkolenie wykonawców. Z ogromnej liczby tancerzy słynęła dynastia Tang. Podczas jej trwania Chiny znajdowały się pod wpływem Azji Centralnej. Od czasów dynastii Song praktykować zaczęto krępowanie stóp. Znacznie ograniczało to możliwe do wykonania przez tancerki ruchy i spowolniło rozwój stylów tańca w obrębie dworu. Jednak wiele tańców etnicznych przetrwało „wśród ludu”. W latach 50. XX wieku podjęto próbę restauracji tańców dworskich, które posiadają wysokie walory estetyczne. Taniec pochodzący od chińskich tańców dworskich nazywamy dziś chińskim tańcem klasycznym. Tego typu występy znajdziemy m.in. w repertuarze popularnego zespołu Shen Yun. Oprócz niego wyróżnia się także chińskie tańce etniczne — ludowe.
Taniec etniczny
Jako że Chiny przez wieki były społeczeństwem agrarnym, to wiele z tańców w swej formie nawiązuje do aktywności rolniczych: sadzenia ryżu, zbiorów herbaty itp. Przykładem takiego tańca może być chiński taniec etniczny yangge (秧歌) – dosłownie pieśń o zasiewie. Ten taniec etniczny pochodzi z obszarów wiejskich północnych Chin. Tancerze ubrani są zwykle w czerwone jaskrawe stroje i wokół pasa mają przewiązaną czerwoną wstążkę. Niektórzy wykonawcy posiadają dodatkowe rekwizyty jak przytroczony do talii bębenek, kukła osła czy wachlarz. Liczba tancerzy może wynosić 2, 20, a nawet 100. Choreografia tego chińskiego tańca wykorzystuje codzienne ruchy – podciąganie rękawów do pracy, koszenie zboża itp. Yangge jest ważnym elementem chińskiego dziedzictwa kulturowego i odzwierciedla radość, wspólnotę oraz tradycje społeczności wiejskich w Chinach.
Taniec smoka
Taniec smoka (龙舞) to forma sztuki, którą najczęściej można zobaczyć podczas różnych chińskich świąt i celebracji. W tradycyjnych chińskich wierzeniach uważano, że smoki przynoszą deszcz. Taniec smoka wykorzystywany był więc w rytuałach podczas susz i miał na celu przywołać opady. Jest to taniec wykonywany w grupie. Jedna osoba niesie wykonaną kukłę — głowę smoka, a reszta, schowana pod długim materiałem, tworzy jego tułów i ogon. Do materiału przyczepione są patyki, które niosą członkowie trupy. Tancerze wykonują skoki i inne ruchy, które sprawiają wrażenie poruszania, wicia się ciała smoka. Głowa gada jest bogato zdobiona, a jej kolor jest zwykle symboliczny. Przykładowo zielony oznacza dobre zbiory, a złoty bogactwo. Ciało smoka sięgać może od 2 do nawet 70 metrów. Najdłuższy chiński smok o długości ponad 5 km powstał w Kanadzie w 2012 roku. Taniec wykonywany jest głównie przez mężczyzn, którzy noszą jasne, obcisłe stroje. Występom najczęściej towarzyszy muzyka bębnów.
Taniec lwa
Lwy najprawdopodobniej nigdy w Chinach nie żyły, dlatego główna postać tańca lwa nie do końca może przypominać znany nam wizerunek króla zwierząt. Obraz lwa do Chin dotarł zapewne poprzez kupców z Indii i Persji. Musimy więc uwierzyć Chińczykom na słowo, że jest to lew. Taniec lwa (舞狮) zwykle wykonywany jest podczas obchodów Chińskiego Nowego Roku, ale chińskiego lwa spotkać możemy także podczas innych okazji, jak otwarcia restauracji, święta w chińskiej diasporze, a nawet czasem wesela. Powstanie tańca lwa wiąże się z kultem animistycznym — od zarania dziejów chińscy szamani używali w swoich obrzędach masek zwierzęcych.
Wśród chińskich lwów wyróżnić możemy dwa główne typy – północny i południowy. Ten pierwszy często wykonywany jest przez parę lwów różnej płci, którym czasem towarzyszą mniejsze osobniki. Mają one żółto-czerwone futro i są zdecydowanie skromniejsze od południowej wersji. Na głowie samca umieszcza się czerwoną wstążkę, a samicy – zieloną. Lwy północne przypominają swoim wyglądem pekińczyki lub tzw. psy Fo (chińskie lwy).
Głowa lwa południowego jest większa, bardziej jaskrawa i przypomina maski chińskiej opery. Lwy te często mogą poruszać nawet powiekami. Lew południowy zdecydowanie mniej przypomina lwa, a bardziej mityczną bestię Nian. Potwór ten nękał mieszkańców południowych Chin i został wypędzony. Na pamiątkę tego wydarzenia obchodzony jest dziś Chiński Nowy Rok. Lew południowy na głowie posiada róg. Podobno dawniej rogi lwa wykonywano ze stali, aby mógł on interweniować w razie wystąpienia zamieszek podczas parady.
Chiński lew „wykonywany” jest przez dwie osoby. Jedna osoba to głowa, druga ogon, a rozciągnięty pomiędzy nimi materiał formuje ciało zwierzęcia. Inaczej niż w przypadku tańca smoka, aktorzy nie trzymają patyków, lecz „ciało” lwa kładą bezpośrednio na sobie lub podtrzymują dłońmi. Spodnie tancerzy wykonane są z takiego samego materiału jak ciało zwierzęcia i stanowią integralny element korpusu. Lew wykonuje różne akrobacje, skacze po znajdujących się na różnych poziomach platformach, imituje ruchy wchodzenia do jaskini, wspinania się na górę, patrolowania terenu, a nawet lizania się po futrze. Oglądając chiński taniec lwa, dopatrzyć można się także wielu elementów sztuk walki. Towarzyszą mu dźwięki bębnów, cymbałów, talerzy, gongów.
Taniec z wachlarzami
Popularnym w Chinach tańcem ludowym jest taniec z wachlarzami (扇子舞). Ta forma sztuki narodziła się najprawdopodobniej już w czasach dynastii Han i była wykorzystywana do przekazywania ważnych tradycji i historii, stąd zachowała się do dziś. Ten rodzaj tańca możemy podzielić na styl militarny, czyli taniec z wachlarzami bojowymi oraz formę „cywilną”, czyli rekreacyjną.
Forma bojowa nawiązuje do tradycji sztuk walki. Podobna jest ona do istniejącego w Chinach tańca z mieczem (剑舞). Początkowo zestawienie ruchów z bronią służyło jako trening dla żołnierzy. Z czasem jednak fizyczne ćwiczenia przybrały bardziej akrobatyczną formę. Nabrały tym samym wyrazu artystycznego, a oręż zaczęto zastępować wachlarzem. Tę formę tańca często można zobaczyć w chińskich sztukach operowych oraz układach taiji. W tańcu tym ruchy są szybkie, energiczne, często towarzyszą im okrzyki.
W rekreacyjnej formie tego tańca wachlarze mają przeróżną formę. Mogą być różnej wielkości i przyjmować klasyczny kształt trójkątny lub okrągły. Czasem przyklejony do szkieletu wachlarza materiał jest dłuższy niż sam wachlarz. Pozwala to na falowanie nim w tańcu jak szarfą. Taniec z wachlarzami zwykle wykonywany jest przez kobiety, ruchy są płynne i pełne gracji.
Tańce etniczne chińskich mniejszości
Chiny oprócz Chińczyków Han zamieszkuje 55 mniejszości etnicznych, które charakteryzują się własną tożsamością kulturową. Wśród tych mniejszości również znajdziemy wiele tańców etnicznych. Nawiązują one do tradycji, wartości i życia codziennego tych grup. Tańce te ukazują charakterystykę życia tych ludów, wykonywanej pracy, zwyczajów — opowiadają ich własne historie, ucieleśniają unikalne style. Do tańców etnicznych zaliczyć możemy np. tańce tybetańskie, ujgurskie, mongolskie itp.
Tańcem etnicznym mniejszości Dai, zamieszkującej prowincję Yunnan – tereny pogranicza z Wietnamem jest taniec pawia (孔雀舞). Dla mniejszości Dai pawie są symbolem piękna, bogactwa i pomyślności. Zamieszkujący południowe Chiny lud Dai żył wśród pawi, dlatego taniec ten odtwarza ruchy tego pięknego ptaka. Tancerze zwykle przedstawiają zejście pawia z góry, przechadzkę przez las, picie ze źródła, zabawę w wodzie i w końcu lot. Taniec ten jest przepełniony elegancją i jest bardzo wymagający dla tancerza, który swoim ciałem pokazać musi m.in. składanie i rozkładanie skrzydeł czy smukłą sylwetkę pawia. Elegancja tańca pawia przekazywana jest także poprzez sprężystość kolan, płynność ruchów ramion, nadgarstków i palców. Wykonywane ruchy są eleganckie i miękkie, pokazują potulność i łagodność pawi. Nogi tancerza w tańcu pawia poruszają się szybko, ważne są również odpowiednio dobrane ruchy oczu. Taniec pawia zwykle wykonywany jest przez kobietę ubraną w długą, obcisłą u góry a rozłożystą u dołu suknię, do której często przyczepione są pawie pióra. Dla zwiększenia wrażeń wizualnych często wykorzystuje się grę światła i ciemności, sprawiając, że na scenie widoczny jest jedynie cień ciała tancerki.
Dziedzictwem tańca etnicznego chińskich Ujgurów jest taniec muqam (木卡姆). Ujgurzy zamieszkują prowincję Xinjiang na zachodnim skraju Chin i wyglądem niekoniecznie mogą przypominać Chińczyków Han. Także ich kultura, znajdująca się pod silnym wpływem Bliskiego Wschodu, inna jest od hanowskiej. Muqam jest tańcem energicznym, wymagającym szybkich ruchów głowy i rąk. Bogactwo ruchów górnej części ciała to cecha charakterystyczna ujgurskich tańców. Wykonuje się w nim wiele obrotów i tupania, pojawiają się elementy improwizacji. W pełnym pokazie muqam występy taneczne przeplatane są śpiewem.
Taniec chiński, czyli jaki?
Choć w Chinach znajdziemy wiele różnych stylów tańca, posiadają one sporo cech wspólnych. Chińskie tańce klasyczne cechuje gracja ruchów, ekspresyjność, emocje. Częstym elementem w chińskiej sztuce, w tym również w tańcu, jest naśladowanie elementów natury — np. ułożenie palców w kształt kwiatu lotosu poprzez złączenie kciuka z palcem środkowym i wskazującym. Charakterystyczne dla chińskich tańców etnicznych jest także korzystanie ze stóp. Ruch często odbywa się od pięty do czubka stopy. Taki chód wykonywany jest w chińskim tańcu szybko i przy użyciu drobnych kroków. Przypomina więc on sunięcie po ziemi – nadaje występowi lekkość i elegancję. Chińskie tańce wymagają ogromnej gibkości. Znajdziemy w nich wiele elementów akrobatycznych, wymagających wykonywania wysokich skoków, szpagatów itp. Integralnym elementem chińskiego tańca jest również oddech. Tancerze, ucząc się choreografii, muszą dokładnie wiedzieć, gdzie oddech się zaczyna i kończy. Wdechy i wydechy wpisywane są często w wykonywane ruchy. Wszystko to ma na celu stworzenie yun (韵) – rytmu, harmonii, niepowtarzalnego czaru. Jak bardzo ważne jest yun dla chińskiego tańca zobrazować może, chociażby fakt, że znalazło się ono w nazwie znanego chińskiego zespołu – Shen Yun.
Czy Chińczycy tańczą?
Chińczycy wolą śpiewać niż tańczyć. W Chinach na imprezę ze znajomymi częściej niż na dyskotekę pójdziemy raczej do baru karaoke. Nie ma również zwyczaju tańczenia na weselach. Taniec nie uchodzi bowiem za formę interakcji społecznej. Jeśli wykonywane są tańce w grupie, to raczej wszyscy wykonują te same ruchy. Nie oznacza to jednak, że Chińczycy w ogóle nie tańczą. Odwiedzając park lub nawet przechodząc przez skwerek w pobliżu bloku, zobaczyć możemy grupki tańczących ludzi. Najczęściej są to kobiety w wieku około 50 lat. Jest to 广场舞 – chiński taniec uliczny – nowa, bardziej współczesna forma tańca etnicznego, grupowego, powszechnego. Wykonywany jest zwykle do skocznej, rytmicznej muzyki i cechuje się on powtarzalnością ruchów. Zwykle 5-6 gestów tworzy jeden układ, który powtarzany jest kilkakrotnie w ciągu kilku minut trwania piosenki. Ruchy są dość dynamiczne, przypominają ćwiczenia aerobowe. Chińczycy, zwłaszcza chińscy seniorzy, uwielbiają spędzać czas na świeżym powietrzu, najlepiej w aktywnej formie. Wszak ruch — a więc również taniec — to zdrowie.
