W świecie zachodnim nowy rok witamy 1 stycznia. W Azji tradycyjnie początek kolejnego dwunastomiesięcznego okresu wyznacza Chiński Nowy Rok, zwany również Świętem Wiosny. Jest to początek roku według tradycyjnego chińskiego kalendarza rolniczego (nónglì 农历).
Dawniej Chiny były społeczeństwem agrarnym i centrum życia stanowiła praca na roli. Wykorzystywany więc kalendarz odzwierciedlał zmiany zachodzące w przyrodzie, bazując na obserwacji ruchów Słońca i Księżyca. W kalendarzu tym występują miesiące liczące 29 lub 30 dni. Liczba dni w roku wynosi zatem 354 lub 355, czyli nieco mniej niż w kalendarzu gregoriańskim. Z tego powodu chińskie święta są ruchome w stosunku do kalendarza słonecznego. Aby ograniczyć rozbieżności, w chińskim kalendarzu co 2-3 lata występuje miesiąc przestępny – dodatkowy, 13. miesiąc. Według kalendarza nongli obchodzone są w Chinach wszystkie święta tradycyjne m.in. Święto Wiosny, Qingming, Smoczych Łodzi itp. Niektórzy Chińczycy według niego świętują także swoje urodziny.
Chiński Nowy Rok jest to największe święto w ciągu roku. Obchodzony jest podczas drugiej pełni księżyca po przesileniu zimowym. Przypada ona zwykle między 20 stycznia a 20 lutego. Chiński Nowy Rok nazywamy również nowym rokiem księżycowym, gdyż obchodzony jest nie tylko w Chinach, a również m.in. w Korei, Wietnamie, Singapurze, Malezji, Indonezji, na Filipinach i w chińskich diasporach poza Chinami. Z okazji Chińskiego Nowego Roku Chińczycy dostają około tydzień wolnego.
Każdy chiński rok przypisane ma jako patrona jedno z 12 zwierząt chińskiego zodiaku. Oprócz zodiaku, każdemu rokowi przypisywany jest także jeden z pięciu elementów. Zatem według chińskiej klasyfikacji rok 2024 jest rokiem drewnianego smoka.
Legenda o chińskim nowym roku
Istnieje kilka legend opowiadających o pochodzeniu Chińskiego Nowego Roku. Jedna z nich mówi, że dawno, dawno temu mieszkańców Chin nękał potwór Nian. Co roku o tej samej porze zstępował on z gór do wsi, siejąc zamęt, spustoszenie i strach wśród mieszkańców. Ci chowali się więc w domach, mając nadzieję, że potwór ominie ich domostwo i oszczędzi życie. Pewnego jednak razu we wsi pojawił się starzec, który wszem wobec ogłosił, iż zna sposób na przepędzenie potwora. Poradził on wszystkim, aby zamiast kryć się w domach przed potworem Nian, zebrali się razem i wyszli na ulice. Zalecił powiesić liczne latarnie i pochodnie, ozdoby w jaskrawym kolorze czerwonym oraz wystrzelić petardy. Mieszkańcy poszli za radą mędrca i tak światłem, kolorem, hukiem i gwarem udało się przepędzić Nian, który od tamtej pory nie miał już odwagi więcej nękać ludzi. Na pamiątkę tego wydarzenia do dziś co roku obchodzone jest Święto Wiosny. Imię potwora Nian (年) brzmi i zapisywane jest po chińsku tak samo, jak słowo „rok”.
Przygotowania do Święta Wiosny
Do każdego dużego święta należy się odpowiednio przygotować. Chińczycy przed Świętem Wiosny urządzają wielkie sprzątanie, aby nowy rok powitać z „czystą kartą”, a więc i czystym domem. Przed świętami Chińczycy udają się również do swoich rodzinnych domów. Jest to jedna z największych cyklicznych migracji ludzi na świecie! Święto Wiosny to wyjątkowy czas, który należy spędzić z rodziną. Tradycja nakazuje odwiedzić w tym czasie rodzinne strony i krewnych.
23 lub 24 dnia ostatniego miesiąca chińskiego kalendarza świętuje się tzw. mały rok (xiǎonián 小年). Tradycyjnie tego dnia składano ofiarę dla bóstwa kuchennego. Bóstwo kuchenne to opiekuńczy duch domu, którego wizerunek wieszany był nad piecem w kuchni. Wierzono, że przez cały rok czuwa on nad domostwem, przygląda się poczynaniom jego mieszkańców, a pod koniec roku wraca do nieba, aby zdać raport swojemu przełożonemu — Jadeitowemu Cesarzowi. Ludzie, jak to ludzie, mają jednak czasem swoje za uszami. Aby pozyskać łaskę nieba, starają się boga kuchennego przekupić, aby lepiej wypaść w corocznym raporcie. Podczas „małego roku” stawiają więc na piecu słodkie przekąski, wierząc, że gdy bóstwo kuchenne „zje” słodycze, to z jego ust padać będą same słodkie słowa i tym samym zagwarantują sobie przychylność niebios na kolejny rok.
Dekoracje w chińskim stylu
Wśród chińskich dekoracji noworocznych dominuje kolor czerwony, który w Chinach uchodzi za kolor szczęścia, radości, żywotności. Częstą dekoracją są papierowe wycinanki, które wiesza się w oknach jako witraże. Motywy pojawiające się na wycinankach to często zwierzęta chińskiego zodiaku lub kojarzące się z wiosną kwiaty, liście, ptaki itp. Innym częstym elementem dekoracyjnym jest wykaligrafowany, zwykle na czerwonym ozdobnym papierze, znak 福. Oznacza on szczęście i jest wieszany… do góry nogami. Dlaczego? Ponieważ w języku chińskim zdanie Fú dào le (福到了) – „Szczęście przybyło” brzmi identycznie jak „szczęście do góry nogami” (福倒了).
Nieodłącznym elementem noworocznych dekoracji są kuplety. Są to paski czerwonego papieru z wykaligrafowanymi wierszowanymi życzeniami pomyślności na nadchodzący rok. W języku chińskim nazywamy je duìlián (对联) albo chūnlián (春联). Ich tworzenie ma wiele zasad:
- liczba znaków w obu wersach musi być identyczna;
- kategoria leksykalna postawionych naprzeciw siebie znaków musi być taka sama;
- należy zachować określony wzorzec tonalny i rymy.
Duilian przyklejane są w wigilię Chińskiego Nowego Roku wokół drzwi i zwykle wiszą tam cały rok – aż do kolejnego Święta Wiosny.
Jako dekoracji często używa się zwierzęcia chińskiego zodiaku, którego rok akurat przypada. Dekoracje te mogą występować pod najróżniejszą postacią – papierowe smoki, pluszowe świnki, haftowane koguty. Na południu Chin podczas nowego roku w domach często stawiane są kwiaty, które w tym cieplejszym regionie Chin w okolicy Święta Wiosny zaczynają kwitnąć.
Chińskie tradycje noworoczne
Skoro nowy rok, to należy założyć nowe ubrania. Najlepiej w kolorze czerwonym. Symbolizować mają one nowy początek i świeże wejście w nowy rok a ich jaskrawy kolor gwarantować, że szczęście nas zauważy i nie ominie. Dawniej Święto Wiosny było jedną okazją, na którą można było pozwolić sobie na zakup nowego odzienia. Dziś sklepy ubraniowe w Azji wypuszczają specjalne kolekcje odzieży na Chiński Nowy Rok, w których dominuje czerwień oraz pojawiają się motywy nawiązujące do chińskiej kultury i tradycji.
Obchody chińskiego nowego roku rozpoczynają się wspólną rodzinną kolacją w ostatni wieczór mijającego roku – 年夜饭 (niányèfàn). Posiłek ten ma być spotkaniem całej – często rzadko widywanej – rodziny i wspólnym przejściem w nowy rok. Kolacja ta spożywana jest przy okrągłym stole, który symbolizuje zjednoczenie z krewnymi i rodzinną pełnię. Tradycją Chińskiego Nowego Roku jest również nocne czuwanie (shǒusuì守岁). Jak to w sylwestra – nie wypada iść spać przed północą. Nawiązuje to do tradycji wspólnych spotkań w celu przepędzenia potwora Nian.
Po uroczystej kolacji Chińczycy najczęściej wybierają relaks w postaci oglądania gali noworocznej w chińskiej telewizji. Setki ludzi w CCTV pracuje ciężko cały rok, aby wydarzenie to doprowadzić do perfekcji. Podczas gali noworocznej zobaczyć można najlepszych artystów reprezentujących różne sztuki – taniec, kabaret, muzykę pop, chińską operę, a nawet magiczne sztuczki. Występ podczas gali noworocznej jest ogromnym wyróżnieniem i dla niektórych życiowym osiągnięciem. Dobór treści pokazywanych podczas gali jest również soczewką trendów na rozpoczynający się rok. Oprócz odpoczynku przed telewizorem, wielu Chińczyków spędza noworoczną noc, grając w madżonga lub karty.
Po uroczystym wejściu w nowy rok zaczynają się odwiedziny u krewnych – 拜年 (bàinián). Dziadkowie, ciotki, kuzyni – wszystkich trzeba pozdrowić i życzyć pomyślności w nowym roku. Mieszkańcy Chin udają się zatem z wizytami do rodziny. W końcu w świętowaniu chodzi o bycie razem i spędzenie wspólnego czasu.
Podczas Chińskiego Nowego Roku nie może zabraknąć prezentów, które w Chinach wręczane są w postaci 红包 (hóngbāo) – czerwonych kopert z pieniędzmi. Koperty z takim „kieszonkowym” na cały rok otrzymać mogą dzieci od starszych – rodziców, dziadków, wujostwa. Kwota w kopercie zależy od zamożności rodziny i bliskości pokrewieństwa, mogą to być setki lub nawet tysiące juanów. Na czerwoną kopertę trzeba sobie jednak zasłużyć! Według tradycji należały złożyć starszym członkom rodziny pokłon. Dziś praktykowane jest również śpiewanie piosnek i recytowanie wierszyków.
Na pamiątkę pozbycia się potwora Nian w wielu miejscach w Chinach zobaczyć można fajerwerki. Ponadto organizowane są także parady z tańcami lwa i smoka.
Tabu noworoczne
Jeśli chcemy zapewnić sobie szczęście i pomyślność na cały rok, to musimy podjąć się także kilku wyrzeczeń. Oprócz noworocznych tradycji istnieje wiele czynności, których wykonywanie nie jest pożądane, gdyż może przynieść nam niepomyślność.
Podczas chińskiego Święta Wiosny nie wolno sprzątać – na porządki był czas przed nowym rokiem. Skoro poczyniliśmy tak wiele przygotowań i zaprosiliśmy do siebie pomyślność, to nie chcielibyśmy jej z naszego domu wyprosić — wymieść, prawda?
W okresie noworocznym (choć w Chinach w zasadzie i przez cały rok) nie wolno wypowiadać niepomyślnych zwrotów. Zapominamy więc o takich słowach jak choroba, śmierć czy porażka, aby nie ściągnąć na siebie nieszczęścia.
Tradycyjnie podczas obchodów Święta Wiosny, a nawet całego pierwszego miesiąca nowego roku nie powinno się obcinać włosów. W zasadzie w ogóle lepiej nie używać ostrych przedmiotów, aby przez przypadek nie „obciąć” sobie szczęścia.
W okresie świąteczny nie powinno się także… tłuc naczyń (suì 碎). Jednak w gorączce świątecznych przygotowań zdarzyć się jednak może, że stłuczemy coś przypadkiem. Należy wtedy wypowiedzieć formułkę 岁岁平安 (suìsuì píngān), która ochroni nas przed negatywnymi skutkami tego wydarzenia. Dlaczego akurat takie słowa? „Tłuc” i „rok” to homofony, „zaklęcie” to pozwoli nam zatem obrócić wypadek w pokój (píngān 平安).
Chińskie potrawy noworoczne
Świętowanie chińskiego nowego roku nierozerwalnie związane jest oczywiście z jedzeniem. To, co Chińczycy jedzą i dlaczego determinowane jest w dużej mierze przez… język chiński, a dokładnie występujące w nim homofony.
Podczas Święta Wiosny na stole obowiązkowo pojawić muszą się pierożki – (jiǎozi饺子). Ich nazwa jest homofonem dla słowa jiāo (交) – „stykać się, przekazywać”. Wszak Chińskie Święto wiosny wypada na styku starego i nowego roku, jest przejściem w kolejny rok. Poza tym pierożki składane są na pół i łączone w jedno – tak jak odchodzący i nachodzący rok następują po sobie płynnie.
Na południu Chin popularne jest spożywanie także sajgonek (chūnjuǎn 春卷), po chińsku dosłownie „wiosennych zawijasów”. W regionie tym klimat jest cieplejszy, w ciasto zawinąć można więc zwiastujące wiosnę młode warzywa. W południowych regionach Chin częstym gościem na noworocznych stołach jest też ciasto ryżowe. Jego nazwa składa się z dwóch znaków: „rok” (nián 年) oraz gāo (糕), które jest homofonem dla słowa „wysoko” (高). Ciasto ryżowe stanowi więc pomyślną wróżbę zdobywania kolejnych szczytów w nowym roku.
Kolejnym obowiązkowym daniem na chińskim świątecznym stole jest ryba (yú 鱼), która jest homofonem dla słowa „nadmiar” (余). A jak mamy czegoś nadmiar, to znaczy, że jesteśmy bogaci.
Często w okresie noworocznym je się również tāngyuán (汤圆) – kluski z mąki ryżowej z nadzieniem np. z czarnego sezamu. Ich nazwa brzmi podobnie to słowa tuányuán (团圆), czyli „zjednoczenie”, a w końcu w okresie noworocznym chodzi o spotkanie, zjednoczenie się z rodziną. Co więcej, kluski mają okrągły kształt, który symbolizuje pełnię.
Życzenia na Chiński Nowy Rok
Chiński Nowy Rok to czas szczególny, dlatego pozdrawiając, witając kogoś w okresie noworocznym mówimy过年好 (guònián hǎo) – dobrego świętowania, pomyślnego roku. Inne popularne życzenia na Chiński Nowy Rok to:
| 新年快乐 | xīnnián kuàilè | Szczęśliwego Nowego Roku | |
| 春节快乐 | chūnjié kuàilè | Wesołego Święta Wiosny | |
| 恭喜发财 | gōngxǐ fācái | Szczęścia i bogactwa | |
| 大吉大利 | dàjí dàlì | Pomyślności i powodzenia | |
| 步步升高 | bùbù shēnggāo | Z każdym krokiem pnij się w górę | |
| 万事如意 | wànshì rúyì | Spełnienia wszystkich pragnień | |
| 岁岁安康 | suìsuì ānkāng | Zdrowia na każdy rok |
