W Polsce już na ponad miesiąc przed Bożym Narodzeniem w wielu sklepach można zobaczyć liczne ozdoby. Mają one wprowadzić klientów w świąteczną atmosferę. Podobne widowisko odgrywa się około miesiąca później w Chinach i innych rejonach chińskojęzycznych. Gdy tylko znikną ozdoby bożonarodzeniowe, nadchodzi czas czerwonych ozdób wprowadzających nastrój najważniejszego święta tradycyjnej kultury chińskiej — Chińskiego Nowego Roku. Oprócz różnych napisów w języku chińskim, wyrażających wszelkiego rodzaju pomyślne życzenia, pojawiają się zawsze ozdoby nawiązujące do jakiegoś zwierzęcia. To wszystko sprawia, że możemy się zastanowić — co to właściwie za święto i jaki związek z nim mają zwierzęta?

Naucz się mówić po chińsku!uczymy chińskiego stacjonarnie i online, na różnych poziomachSprawdź naszą ofertę

Jakie są chińskie znaki zodiaku? Tradycyjny kalendarz chiński a horoskop chiński

Aby zrozumieć to wszystko, należy zacząć od wytłumaczenia, czym jest i jak funkcjonuje tradycyjny kalendarz chiński. Jest to kalendarz księżycowo-słoneczny (lunarno-solarny). Opiera się on zarówno na obiegu Ziemi wokół Słońca, jak i na fazach Księżyca. Najpopularniejszym określeniem na ten kalendarz w języku chińskim jest „kalendarz rolniczy” (農曆/农历, nónglì). Jako że czas obrotu Ziemi wokół Słońca nie jest podzielny przez okres powtarzania się faz Księżyca, dlatego długość roku może wynieść 353–355 dni lub 383–385 dni. Różnica ta wynika z faktu występowania co kilka lat przestępnego trzynastego miesiąca.

Horoskop chiński, tak jak horoskop europejski, składa się z dwunastu znaków. Wszystkie znaki zodiaku chińskiego (生肖, shēngxiào) odnoszą się do różnych zwierząt. To właśnie różni chińskie znaki zodiaku od znaków zodiaku europejskiego, wśród których znajdują się też nazwy nieodzwierzęce. Każdy ze znaków zodiaku chińskiego ma odpowiadający element z systemu „ziemskich gałęzi” (地支, dìzhī). Opiera się on na obserwacjach orbity Jowisza.

O ile horoskop europejski opiera się na podziale roku na dwanaście części, o tyle horoskop chiński jest pod tym względem bardziej elastyczny. Pod poszczególne znaki zodiaku są podporządkowane nawet poszczególne godziny, dni i miesiące. Jednak najważniejszy i najbardziej znany podział tyczy się dwunastoletnich cykli. W cyklach tych każdy rok jest rokiem danego zwierzęcia zodiakalnego. W połączeniu z systemem dziesięciu „niebiańskich pni” (天干, tiāngān), które są przyporządkowane pięciu żywiołom chińskim (五行, wǔxíng) — drzewu (木, mù), ogniowi (火, huǒ), ziemi (土, tǔ), metalowi (金, jīn) i wodzie (水, shuǐ) — wspomniane dwunastoletnie cykle zodiakowe można rozszerzyć w cykle sześćdziesięcioletnie, w których każdy rok ma określony żywioł oraz znak zodiaku.

Kultura i tradycje związane z Chińskim Nowym Rokiem

Dniem, kiedy jedno zwierzę zodiakalne niejako „oddaje pałeczkę” kolejnemu, jest Chiński Nowy Rok. Nazywany często po chińsku Świętem Wiosny (春節/春节, Chūnjié), jest najważniejszym świętem w tradycyjnej kulturze chińskiej. Ze względu na lunisolarny charakter tradycyjnego kalendarza chińskiego przypada on nieco później od polskiego Nowego Roku. Najwcześniej 21 stycznia, a najpóźniej 21 lutego. W 2024 roku Chiński Nowy Rok przypadnie 10 lutego. Jest to święto wolne od pracy nie tylko w Chinach, Singapurze czy na Tajwanie, ale także w niektórych krajach zamieszkiwanych przez diasporę chińską, jak np. w Malezji, Tajlandii czy na Filipinach. Szczególną rolę w obchodach ma rodzinna kolacja w wieczór ostatniego dnia starego roku (年夜飯/年夜饭, niányèfàn). Jest ona podobna do kolacji wigilijnej w Polsce.

Do chińskich tradycji noworocznych należą m.in. rozwieszanie ozdobnych latarni (燈籠/灯笼, dēnglóng), przyozdabianie domów obrazkami noworocznymi (年畫/年画, niánhuà) oraz stroikami z kwiatów (年花, niánhuā), taniec lwów (舞獅/舞狮, wǔshī) i smoków (舞龍/舞龙, wǔlóng), odpalanie petard (鞭炮, biānpào) oraz obdarowywanie młodszych członków rodziny czerwonymi kopertami z pieniędzmi (紅包/红包, hóngbāo). Jednakże szczególnie interesujące są te tradycje noworoczne, które są w mniej lub w większym stopniu związane z językiem chińskim. Wśród rozwieszanych ozdób znajdują się noworoczne dwuwiersze (春聯/春联 chūnlián) zawierające różnorakie życzenia oraz znaki o pomyślnych znaczeniach, np. „szczęście” (福, fú). Znak „szczęście” jest często przytwierdzany do góry nogami, gdyż znaki „obrócić” (倒, dào) oraz „przybyć” (到, dào) są homofonami. Także niejedno danie kryje w sobie swego rodzaju grę językową. W okresie noworocznym nietrudno napotkać się na takie dania lub składniki jak np. ryby (魚/鱼, yú), brzmiące tak samo, jak ostatnia sylaba w życzeniach obfitości i dostatku (年年有餘/年年有余 nián nián yǒu yú), południowochińskie słodkie kulki ryżowe tangyuan (湯圓/汤圆 tāngyuán), przypominające w wymowie słowo „zjazd, zgromadzenie się” (團圓/团圆 tuányuán), czy ciasta ryżowe (年糕, niángāo), których nazwa przywodzi na myśl frazę „każdego roku wspinać się wyżej (np. w karierze)” (年年高升, nián nián gāoshēng).

Powiedzenia związane ze zwierzętami z chińskich znaków zodiaku

Zwierzęta, a w szczególności zwierzęta zodiakalne, odgrywają istotną rolę symboliczną w kulturze i tradycji chińskiej. Stąd nie dziwi ich obecność w różnego rodzaju powiedzeniach, w tym m.in. w chengyu (成語/成语, chéngyǔ), czyli w utrwalonych, zazwyczaj czteroznakowych idiomach chińskich. Do tego typu idiomów nawiązujących do zwierząt zodiakalnych należą m.in.:

投鼠忌器 tóu shǔ jì qì

W tłumaczeniu na język polski znaczenie tej frazy to „wstrzymywać się od rzucenia czymś w szczura ze strachu przed rozbiciem naczyń”. Łatwo nam wyobrazić sobie taką sytuację, że znajdujemy w kuchni szczura, którego chętnie byśmy przepędzili, ale boimy się, że rozbijemy talerze. Uczucie zawahania jest kluczem do zrozumienia zawartej w tym chengyu przenośni — używamy go, gdy wahamy się przed podjęciem jakiegoś działania ze względu na pewne możliwe konsekwencje lub ze strachu przed skrzywdzeniem osób postronnych.

對牛彈琴/对牛弹琴 duì niú tán qín

Choć współczesna nauka dostarcza dowodów na to, że zwierzęta również potrafią doceniać muzykę, to jednak dawni Chińczycy byli przeciwnego zdania. Dosłowne znaczenie tego idiomu to „grać wołu na cytrze”, a jego znaczenie nieco przypomina znaczenie znanego biblizmu „rzucać perły przed wieprze”. Używamy go, gdy mówimy o czymś lub tłumaczymy coś, lecz nasz rozmówca nie jest w stanie zrozumieć lub docenić tego, co mu przedstawiamy.

如虎添翼 rú hǔ tiān yì

Najpotężniejszym zwierzęciem zodiakalnym jest bez wątpienia smok, jednakże drugim zwierzęciem, które wzbudzało w Chinach podziw ze względu na siłę, był tygrys. Literalne znaczenie tego idiomu to „jak tygrys, któremu dodano skrzydła”. Używamy go, gdy chcemy powiedzieć, że ktoś, kto już wcześniej był silny lub miał wysoką pozycję, stał się jeszcze silniejszy.

狡兔三窟 jiǎo tù sān kū

Fraza ta oznacza „chytry zając ma trzy nory”. Niewątpliwie jest to dobra strategia, aby ochronić się przed drapieżnikami. Znaczenie tego idiomu jest rozciągane na ludzi — używamy go, gdy mówimy, że ktoś ma dużo kryjówek lub wiele „planów B” na wypadek różnych niebezpieczeństw. Wypływająca z tego powiedzenie lekcja jest podobna do polskiego sformułowania „przezorny zawsze ubezpieczony”.

畫龍點睛/画龙点睛 huà lóng diǎn jīng

Podanie głosi, że działający za czasów dynastii Liang (梁, Liáng, 502 – 557 r.) malarz Zhang Sengyou (張僧繇/张僧繇, Zhāng Sēngyóu) miał namalować tak doskonałego smoka, że po domalowaniu oczu smok ożył i odleciał. Stąd też znaczenie tej frazy to „(nadać czemuś) ostatni szlif”.

畫蛇添足/画蛇添足 huà shé tiān zú

Znaczenie tego chengyu jest zbliżone do poprzedniego, jednak w przeciwieństwie do niego jest ono negatywne. Według historii stojącej za tym idiomem grupa sług musiała podzielić między sobą naczynie z winem. Zdecydowano, że ten, który najszybciej narysuje na ziemi węża, otrzyma całość wina. Pierwszy sługa, któremu się to udało, wziął naczynie z napojem, lecz postanowił wtedy dorysować wężowi nogi. Wtedy drugi sługa, któremu udało się narysować węża, wyrwał mu naczynie z ręki, argumentując, że węże nie mają nóg, więc rysunek nie przedstawia węża. Sługa, który niepotrzebnie dorysował nogi wężowi, przegrał, stąd też znaczenie tego wyrażenia — „zepsuć coś, dodając coś niepotrzebnego”.

一馬當先/一马当先 yì mǎ dāng xiān

Koń w praktycznie wszystkich kulturach na świecie jest symbolem szybkości. Podobnie było w Chinach, które miały ponadto częsty kontakt ze specjalizującymi się w jeździectwie ludami stepu. Jadąc konno, nietrudno znaleźć się na czele grupy, stąd też znaczenie tego chengyu to „być na przedzie, prowadzić”.

順手牽羊/顺手牵羊 shùn shǒu qiān yáng

Kozy nie mają opinii agresywnych zwierząt i niekoniecznie reagują negatywnie na obcego człowieka. Dosłowne znaczenie tej frazy to „przy okazji zabrać kozę” i oznacza ona, że ktoś wykorzystuje okazję, aby ukraść łatwo czyjąś własność.

沐猴而冠 mù hóu ér guàn

Małpy to niezwykle inteligentne zwierzęta, jednak mimo wszystko nie są w stanie dorównać człowiekowi. Dosłowne znaczenie tego powiedzenia to „makak w czapce”. Oznacza ono sytuację, gdy ktoś, kto ubiera się elegancko, nie jest w stanie ukryć swojego niewychowania i nieokrzesanego charakteru.

雞同鴨講/鸡同鸭讲 jī tóng yā jiǎng

Dosłowne znaczenie tego idiomu to „kogut rozmawia z kaczką”. Oznacza ono, że dwójka rozmawiających (lub usiłujących rozmawiać) ze sobą ludzi nie może się porozumieć — czy to ze względu na różnicę w myśleniu, czy to ze względu na barierę językową.

白衣蒼狗/白衣苍狗 bái yī cāng gǒu

Czasami w świecie zachodzą zaskakujące przemiany, których nie jesteśmy w stanie zrozumieć. Aby opisać takie sytuacje, idiom ten nawiązuje do zmieniającego się wyglądu chmur, które czasem wyglądają jak „białe ubrania” (白衣, bái yī), a czasem jak „szare psy” (蒼狗/苍狗 cāng gǒu).

一龍一豬/一龙一猪 yì lóng yì zhū

Dosłowne znaczenie tej frazy to „jeden smok, jedna świnia”. Jak już było wspomniane wyżej, smok jest uważany za najsilniejsze z chińskich zwierząt zodiakalnych. Zwykła hodowlana świnia nie może niestety się z nim równać. To chengyu jest używane wtedy, gdy umiejętności jednej osoby znacznie przewyższają umiejętności innej.

Czy Chińczycy znają zodiak europejski?

W ramach ciekawostki na zakończenie warto zwrócić uwagę, że wymiana kulturowa w dziedzinie horoskopów zachodzi w obie strony. Tak jak zodiak chiński na Zachodzie, tak też horoskop europejski zdobył pewną popularność w Chinach. Znaki zodiaku europejskiego mają ustalone tłumaczenia na język chiński i współistnieją z rodzimym systemem.

Aby dokładnie zrozumieć chińskie znaki zodiaku, horoskop chiński i tradycje chińskie pomocna będzie znajomość języka chińskiego. W nauce języka chińskiego na pewno pomoże doświadczony lektor, dzięki któremu zaoszczędzi się czas podczas nauki. Szkoła Kierunek Wschód oferuje wiele kursów w różnych formach. Podczas zajęć nauczyciel języka chińskiego wprowadzi Cię w tajemnice języka, a także odkryje przed Tobą Chiny od strony kulturowej. Nie zwlekaj i poznaj naszą ofertę już teraz!

Naucz się mówić po chińsku!uczymy chińskiego stacjonarnie i online, na różnych poziomachSprawdź naszą ofertę